Horror

(z łac. groza, strach)


Odmiana fantastyki, której fabularną dominantą jest wprowadzenie do świata rzeczywistego utworu jakiegoś elementu nadprzyrodzonego, który,  zakłócając zastany porządek rzeczy, zmusza protagonistę do konfrontacji z nim. Zadaniem  h. jest przede wszystkim wywoływanie grozy u odbiorcy, a za tym specyficznego stanu odreagowania i oczyszczenia.

HORROR LITERACKI

H. wywodzi się bezpośrednio z romantycznej literatury grozy, ściślej z XVIII-wiecznego gotycyzmu i ówczesnych opowieści o zamczyskach, duchach i upiorach (Zamek Otranto, Wampir, Dracula, Frankenstein). Dramaturgia h. bazuje często na klasycznych elementach kryminalnych, zaś przestrzeń i czas h. mogą być dowolnie transformowane – od przeszłości, przez współczesność, po przyszłość, co nieraz jest przyczyną łączenia h. z innymi gatunkami (horror SF…).

Najważniejsi autorzy:


Horace Walpole, (Zamek Otranto, 1764)
Mary Shelley (Frankenstein, 1818)
John William Polidori (Wampir, 1819)
Edgar Allan Poe
Robert Lewis Stevenson (Dr Jekyll I Mr. Hyde, 1886)
Oscar  Wilde (Portret Doriana Greya, 1891)
Bram Stoker, (Dracula,1891)
H.P. Lovecraft
Stephen King
Graham Masterton
Dean R. Koontz
Clive Barker
Neil Gaiman
Anne Rice

HORROR FILMOWY

H. f. czerpie swe źródła z ekspresjonizmu niemieckiego (Gabinet doktora Caligari, 1919,  Nosferatu – symfonia grozy , 1922). Lata trzydzieste należały do literalnych adaptacji klasyki (liczne wariacje Draculi z Belą Lugosi i Frankensteina z Borisem Karloffem), po wojnie zaś popularne były produkcje SF, które historiami o napaści z kosmosu czy zagrożeniu ze strony bestii (Godzilla) metaforyzowały ówczesne lęki i konflikty (zimna wojna, strach przed promieniowaniem…). Lata 50.-60. należały do brytyjskiej wytwórni Hammer Films, wystawiającej remake’i klasyków z Draculą, Frankensteinem czy Mumią (ze słynnymi kreacjami Petera Cushinga i Christophera Lee). Równocześnie za oceanem powstał cykl obrazów inspirowanych Poe’m z udziałem Vincenta Price’a.

Po tym okresie h. f. rozluźnił konwencję i reguły gatunkowe tworząc wielorakie konfiguracje. Definiowanie gatunku przez pryzmat elementów nadprzyrodzonych stało się nieprecyzyjne, wiele wybitnych dzieł stoi bowiem na pograniczu gatunków – np. Psychoza czy Ptaki Hitchocka brane są i jako horror, i jako thriller. Podobnie rzecz ma się choćby z trylogią Wesa Cravena Scream , gdzie również elementu nierealnego brak, a który uważany jest za horror. Wygodnie jest więc rozróżniać te oba gatunki po gradacji napięcia i ukazywanej makabry (gore w tej materii to podgatunek horroru).

Najważniejsze pozycje gatunku:


Student z Pragi (1913, reż. Paul Wegener, Stellan Rye)
Gabinet doktora Caligari (1919, reż. Robert Wiene)
Golem (1920, reż. Paul Wegener, Carl Boese)
Nosferatu – symfonia grozy (1922, Friedrich Wilhelm Murnau)
Upiór w operze (1925, Rupert Julian, Edward Sedgwick, Lon Chaney)
Dracula (1931, Tod Browning – wersja angielska, George Melford, Enrique Tovar Ávalos – wersja hiszpańska);
Frankenstein (1931, James Whale); najwybitniejsza ekranizacja powieści Mary Shelley z Borisem Karloffem
Godzilla 1954, reż. Ishirô Honda); horror science-fiction, pierwszy z wielu z GodzilląInwazja porywaczy ciał (1956, reż. Don Siegel; horror science-fiction
Blob, zabójca z kosmosu (1958, reż. Irvin S. Yeaworth Jr.)
Dracula (1958, reż. Terence Fisher); pierwszy remake wytwórni Hammer Films
Mucha (1958, reż. Kurt Neumann) – remaki w 1986 i 2005 r.
Kruk (1963, reż. Roger Corman; komediohorror
Dziecko Rosemary (1968, reż. Roman Polański)
Noc żywych trupów (1968, reż. George A. Romero); liczne sequele, ostatni – 1993; liczne remaki
Egzorcysta (1973, reż. William Friedkin);
Carrie (1976, reż. Brian de Palma);
seria Omen (1976, reż. Richard Donner);
seria Halloween (pierwszy film – 1978, ostatni – 2002, reż. John Carpenter)
Obcy – 8. pasażer Nostromo (1979, reż. Ridley Scott)
seria Piątek 13. (pierwszy film – 1980, ostatni – 2003, reż. Sean S. Cunningham)
Lśnienie (1980, reż. Stanley Kubrick)
seria Martwe zło (pierwszy film – 1981, ostatni – 1993, reż. Sam Raimi)
Coś (1982, reż. John Carpenter)
seria Koszmar z ulicy Wiązów (pierwszy film – 1984, ostatni – 2003, reż. Wes Craven)
Laleczka Chucky (1988, reż. Tom Holland); kilka sequeli
Candyman (1992, reż. Bernard Rose)
Martwica mózgu (1992, reż. Peter Jackson
Mary Shelley's Frankenstein (1994, reż. Kenneth Branagh)
Wilk (1994, reż. Mike Nichols)
Wywiad z wampirem (1994, reż. Neil Jordan)
Krzyk (1996, reż. Wes Craven); dwa sequele, ostatni – 2000
seria The Ring - krąg (1998, reż. Hideo Nakata); sequel i prequel, ostatni
Blair Witch Project (1999, reż. Daniel Myrick, Eduardo Sánchez)

Horror filmowy w Polsce:

Lokis (1970) reż. Janusz Majewski
Diabeł (1973), Jerzy Żuławski
Wilczyca (1982) i Powrót wilczycy (1990) reż. Marek Piestrak
Widziadło (1983) reż. Marek Nowicki
Medium (1985) reż. Jacek Koprowicz
Opowieści niezwykłe (1963-1968) – 6-odcinkowy serial telewizyjny
Dom sary,(1985) reż. Zygmunt Lech
Alchemik (1988), Jacek Koprowicz
Legenda (2005) reż. Mariusz Pujszo