Gdy mówi się o prawodawczym znaczeniu Sherlocka Holmesa wobec późniejszych śledczych gatunku należy uświadomić sobie relatywność tego stwierdzenia: jak wspomnieliśmy, pierwszymi archetypowymi realizacjami detektywów byli Dupin i Lecoq. Znaczenie bohatera Conan Doyla staje się jasne dopiero, jeśli spojrzeć na fakt, iż pisarz postawił głębiej na detale modus operandi, pogłębił także samą postać o dwuznaczne rysy (nie do końca „czysty” charakter, uzależnienia…)."> Gdy mówi się o prawodawczym znaczeniu Sherlocka Holmesa wobec późniejszych śledczych gatunku należy uświadomić sobie relatywność tego stwierdzenia: jak wspomnieliśmy, pierwszymi archetypowymi realizacjami detektywów byli Dupin i Lecoq. Znaczenie bohatera Conan Doyla staje się jasne dopiero, jeśli spojrzeć na fakt, iż pisarz postawił głębiej na detale modus operandi, pogłębił także samą postać o dwuznaczne rysy (nie do końca „czysty” charakter, uzależnienia…)."> Sherlock Holmes - Portal Kryminalny

Sherlock Holmes

To niewątpliwie najbardziej znana ikona detektywistyczna w historii literatury. I – trzeba zaznaczyć – iż reprezentuje on „dogłębny”, najbardziej klasyczny typ detektywa, na którym zbudowano archetyp i który był punktem odniesienia do późniejszych ewolucji literackich detektywów.

mosimageArthur Conan Doyle powołał swego naczelnego bohatera w roku 1887. Holmes jest londyńczykiem, mistrzem intelektualnej kalkulacji (choć na kartach powieści często określa się jego metody jako dedukcję, wg reguł logiki operuje on de facto indukcją bądź – wg teorii Charlesa Peirce’a – abdukcją , czyli zakładaniem hipotez na podstawie posiadanych faktów), którą przede wszystkim wykorzystuje w swej kryminalnej robocie.

Conan Doyle  napisał 56 opowiadań i 4 powieści z Holmes’em w roli głównej. Narratorem większości z nich jest najbliższy przyjaciel detektywa, doktor John H. Watson; po dwa opowiadania pisane są – kolejno – z punktu widzenia samego Holmesa oraz w osobie trzeciej.

W literalny sposób (Studium w szkarłacie) mamy podaną inspirację, na której Doyle zbudował swego bohatera: są to – Auguste C. Dupin z Morderstwa przy Rue Morgue E.A. Poego oraz Monsieur Lecoq, protagonista francuskiego pioniera literatury detektywistycznej, Emile’a Gaboriau. Swe nazwisko zaś zawdzięcza detektyw amerykańskiemu literatowi i poecie, Oliverowi Wendellowi Holmes; ta postać jest zresztą jednym z protagonistów powieści Matthew Pearla Klub Dantego .

Już w swym pełnometrażowym debiucie Studium w szkarłacie dostajemy najważniejsze informacje na temat naszego protagonisty: poza wspomnianymi, wysoko rozwiniętymi umiejętnościami śledczymi (pozostańmy przy terminie książkowym), Holmes wydaje się z natury bardziej umysłem ścisłym, niż humanistą. Trzeba dopowiedzieć: nie jest to prawda pełna, gdyż należałoby go bardziej określić jako „praktyka”: detektyw często wykazuje ignorancję w sprawach nie związanych bezpośrednio ze śledztwem, oraz odwrotnie. I tak w literaturze odnajduje się raczej kiepsko – poza powieściami sensacyjnymi, które uwielbia – choć kilkukrotnie trafnie odwołuje się do Szekspira czy Biblii. Jest mierny w geologii, choć ma smykałkę w analizie gruntu czy błota – potrafi np. na pierwszy rzut oka stwierdzić, z której części Londynu pochodzi brud na butach. Jest zdecydowanym specem w chemii, zna się na truciznach (tu także echa botaniki). Holmes ponadto ma talent do gry na skrzypcach, świetnie radzi sobie w boksie i szermierce.

mosimageWażnym talentem detektywa jest również biegłość we wszelkiej kryptografii. Opublikował w tej materii drobną monografię przedmiotu. Sam buńczucznie stwierdza: „Znam chyba wszelkie formy tajnego pisania, samemu zanalizowałem około sto sześćdziesiąt przykładów szyfrów”. Te słowa są też potwierdzeniem, iż Holmes jest bardzo świadom swych talentów i bardzo pewny siebie.

Dyscyplina, którą dziś określa się mianem traseologii, czyli odtwarzanie sytuacji na miejscu przestępstwa na podstawie śladów butów czy opon, nieraz była przez niego wykorzystywana z powodzeniem. Holmes czyta z niedopałków cygar czy popiołu, z analizy dziur po kulach, z porównań grafologicznych maszynopisów, w jednej z późniejszych odsłon nawet – z pierwszych naukowych ustaleń na temat odcisków palców. Rzadziej korzysta z psychologii (choć i tu nie odstaje – co potwierdza intryga Skandalu w Czechach i relacje z Irene Adler – patrz dalej), co stanowi np. domenę działań Herkulesa Poirot Agaty Christie .

Do stereotypu urosło przedstawianie postaci Sherlocka Holmesa jako typowego, wiktoriańskiego dżentelmena z nieodłączną fajeczką. Tymczasem Watson zarzuca mu często chaotyczność zachowań, brak uporządkowania metod pracy, co Holmes tłumaczy zaś naturą „Cygana” i żywiołem sprawy. Do konserwatywnego rysu epoki należy u  niego silne poczucie honoru i trzymanie się litery uczciwości. Ikonę zaburza znów fakt uzależnienia od kokainy i morfiny. Oznaką umiłowania patriotyzmu są wygrawerowane na kulach ściennej strzelby inicjały V.R. (Victoria Regina, jak mawiano o Królowej Wiktorii). Kilkukrotnie też angażowano Holmesa w sprawy rządowe.

Choć nasz bohater jawi się z reguły jako emocjonalnie zimny, w ferworze śledztwa wychodzi zeń prawdziwa gorączka, co często przejawia się niemal teatralnymi perfomance’ami w finale sprawy, co słusznie deprymuje oficjalne siły porządkowe, zajmującymi się śledztwem równolegle.

Samoświadomość swych umiejętności czasem przejawia się u Holmesa w arogancji – choć otoczenie zawsze doskonale wie, że jest ona w pełni uprawniona. Ma on naturę samotnika-indywidualisty, choć swego Watsona traktuje nieraz jako niemalże spowiednika. Potrafi szczerze uszanować rzetelny wkład w śledztwo osób innych; charakterystyczna cechą – także ogólnej ikony prywatnego detektywa – jest nieufność wobec oficjalnych organów śledczych.

Sherlock zarabia na swych usługach całkiem sporo, co pozwala mu wynajmować dość komfortowy apartament pod legendarnym adresem 221B Baker Street (wynajmuje go z doktorem Watsonem, choć w kilku historiach mieszka samotnie). Poza profitami finansowymi zdarza się, iż do wynagrodzenia dochodzą drobne, acz cenne „artefakty” (biżuteria, złota kasetka…). Holmes ma świetną renomę w kręgach arystokratycznych, także politycznych i rządowych – i to nie tylko wewnątrz Brytanii, pracował bowiem na zlecenie kilku monarchów europejskich. Pomimo to detektyw stroni od zbytku, wydatki ograniczając głównie do bieżących potrzeb kryminalnych.

Z kart serii można wyłuskać kilka danych personalnych detektywa. Datę urodzin szacuje się gdzieś wokół 1854 roku. Od 1881 zamieszkuje przy Baker Street, większość lat z doktorem Watsonem – z przerwami, gdy Watson ożenił się w 1887 roku, i później, po śmierci jego żony. Watson jest nie tylko przyjacielem detektywa, ale i jego doradcą oraz kronikarzem. W trzech nowelach poznajemy jego starszego brata Mycrofta, rządowego urzędnika. Ta postać wspominana jest jednakże o wiele częściej, jako swoista „chodząca baza danych” spraw policyjnych. Bliskimi współpracownikami w wielu przypadkach jest także grupa małoletnich „uliczników” zwanych Baker Street Irregulars, pomagających detektywowi głównie w „ulicznych” zleceniach. Pod tą nazwą od  1934 roku figuruje organizacja entuzjastów Sherlocka Holmesa, do której należeli m.in. Franklin Delano Roosevelt, Harry S. Truman czy Isaac Asimov.

mosimageJeśli idzie o kobiety Holmesa, najważniejszą jest z pewnością Irene Adler – aczkolwiek pojawia się tylko w pierwszym opowiadaniu holmesowskim Skandal w Czechach – światowej sławy kontralcistka, m.in. prima donna opery Warszawskiej (!). Wspominana jest bardzo często – acz nigdy wprost - jako miłość życia Holmesa, lecz bardziej jako "dwuznaczne" wyzwanie Holmesa. Detektyw wydaje się mieć spory czar, gdy tu i ówdzie kontakty z kobietami są niezbędne dla sprawy; np. w Sprawie Charlesa Augusta Milvertona bohater jest zaręczony tylko po to, by uzyskać cenną informację.

Mówiąc o interakcjach z innymi postaciami nie sposób wspomnieć o sztandarowym nemezis Sherlocka: profesorze Jamesie Moriartym, arcyłotrze zwanym Napoleonem zbrodni, genialnym matematyku i machinatorze. To właśnie on spada wraz z Holmesem w przepaść Wodospadów Reichenbach (Ostatnia zagadka), gdzie, jak początkowo autor planował, Holmes miał zginąć ostatecznie.

Presja czytelników sprawiła, iż śledczy odżył: incydent w Reichenbach okazał się być mistyfikacją mającą zmylić innych, niebezpiecznych wrogów detektywa. Po kilkunastu kolejnych latach aktywnej działalności przeszedł na emeryturę osiadając w Sussex Downs, gdzie zajął się – pszczelarstwem i muzyką.


***

Gdy mówi się o prawodawczym znaczeniu Sherlocka Holmesa wobec późniejszych śledczych gatunku należy uświadomić sobie relatywność tego stwierdzenia: jak wspomnieliśmy, pierwszymi archetypowymi realizacjami detektywów byli Dupin i Lecoq. Znaczenie bohatera Conan Doyla staje się jasne dopiero, jeśli spojrzeć na fakt, iż pisarz postawił głębiej na detale modus operandi, pogłębił także samą postać o dwuznaczne rysy (nie do końca „czysty” charakter, uzależnienia…). Doyle przyćmił wreszcie swych poprzedników bogactwem swego literackiego uniwersum, z którego, prócz protagonisty, do dziś pewne postaci, także z drugiego planu (doktor Watson czy profesor Moriarty), pozostają mocno popularne, i wymieniane na równi z osławionymi ikonami spoza gatunku kryminalnego, jak Dracula, potwór Frankensteina, Hamlet czy Raskolnikow.


Bibliografia:
  • powieści kryminalne (szczegółowa bibliografia - przy tekście o Holmesie):

    • Studium w szkarłacie (A Study in Scarlet, 1888, wyd. pol. 1956)
    • Znak czterech (The Sign of Four, 1890)
    • Pies Baskerville'ów (The Hound of the Baskervilles, 1902, wyd. pol. 1903);
    • Dolina trwogi (The Valley of Fear, 1915)


  • antologie opowiadań o Holmesie:
    • Przygody Sherlocka Holmesa (nowelki publikowane w magazynie The Strand 1891-1892)
    • Pamiętniki Sherlocka Holmesa (1892-1893)
    • Powrót Sherlocka Holmes (1903-1904)
    • The Last Bow (1908-1913, 1917)
    • Notatnik Sherlocka Holmesa / Case-book of Sherloch Holmes (1921-27)


      Adaptacje filmowe  z Basilem Rathbonem i  Nigelem  Brucem:


    • The Hound of the Baskervilles (1939)
    • The Adventures of Sherlock Holmes (1939)
    • Sherlock Holmes and the Voice of Terror (1942)
    • Sherlock Holmes and the Secret Weapon (1943)
    • Sherlock Holmes in Washington (1943)
    • Sherlock Holmes Faces Death (1943)
    • The Spider Woman (1944)
    • The Scarlet Claw (1944)
    • The Pearl of Death (1944)
    • Sherlock Holmes and the House of Fear (1945)
    • The Woman in Green (1945)
    • Pursuit to Algiers (1945)
    • Terror by Night (1946)
    • Dressed to Kill (1946)
 

Udostępnij