Jeden z nielicznych filmowców na świecie, który upodobał sobie dreszczowiec jako konsekwentnie realizowany gatunek. Tworzył przez z górą sześć dekad, pozostawiwszy swe ślady w każdej z epok kina: niemej, dźwiękowej i barwnej. Sir Alfred Joseph Hitchcock przychodzi na świat we wrześniu 1899 roku, w londyńskiej dzielnicy East – End, gdzie jeszcze dziesięć lat wcześniej grasował osławiony Kuba Rozpruwacz. Przypadkowo, rówieśnikiem reżysera okaże się być inny słynny morderca, John Christie, którego szereg cech Hitchcock zdaje się w swych produkcjach wykorzystywać. Od najmłodszych lat zresztą przyszły mistrz suspensu ma dwie główne pasje – pierwszą, co nie zaskoczy nikogo, będzie kino, drugą zaś – dokumentowanie rozpraw seryjnych zabójców. Ponoć mnóstwo czasu spędzał na sądowych salach tworząc osobistą „kronikę zbrodni”. Dla równowagi pasji przez całe życie towarzyszyć mu będą także dwie, wysoce ekscentryczne fobie: pierwszą jest ovofobia, czyli irracjonalny strach przed ... jajkami. Drugą zaś – obsesyjna obawa policji, przez co reżyser np. nigdy nie zdecyduje się na zdobycie prawa jazdy.
Gdy na Wyspach powstaje studio filmowe Paramount, Hitchcock natychmiast składa tam papiery. Od roku 1920 rozpoczyna pracę przy projektowaniu napisów do filmów niemych. Po dwóch latach zostaje asystentem reżysera, by w 1923 roku stanąć za kamerą swej pierwszej produkcji:
Numer 13. nie zostaje jednak ukończony z powodu zmiany właściciela wytwórni. Rok później ma miejsce filmowa praktyka w Niemczech, co owocuje wreszcie debiutem właściwym, na pół kryminalną historią o zazdrosnej miłości –
Ogród rozkoszy (1925).
Rok późniejszy
Lokator uważany jest za najpełniejsze dzieło pierwszego okresu twórczości Hitchcocka – ten, wzorowany na niemieckim ekspresjonizmie, thriller zawiera już w sobie podstawowe wyznaczniki całej twórczości reżysera: pewien młody lokator zakochuje się w córce swych gospodarzy. Tymczasem na ulicach grasuje seryjny morderca kobiet, a podejrzenie z czasem pada na bohatera. Obowiązkowy, hitchcockowski suspens bazuje tutaj na myleniu tropów przez zmianę subiektywnego punktu widzenia kamery - z gospodyni, przez której pryzmat śledzimy od początku większość akcji, na lokatora w finale. Owe ujęcia subiektywne, połączone z eksperymentami zdjęciowymi (nakładki, przyspieszenia...), charakteryzować będą kolejnych kilka filmów mistrza, tym razem jeszcze utrzymanych w konwencji melodramatu. Dopiero w 1929 roku przyjdzie czas na powrót do thrillera – film
Szantaż jest jednocześnie pierwszym brytyjskim obrazem dźwiękowym, a dźwięk, choć dopiero raczkujący, reżyser już zdąży wykorzystać nie tylko jako nowy fajerwerk, lecz jako precyzyjną dominantę budowania napięcia.
Lata 30 – 34 stoją pod znakiem gatunkowych poszukiwań (Hitchcock nakręci nawet operetkę), dopiero założenie na Wyspach oddziału Gaumont British pozwoli na rozwinięcie skrzydeł:
Człowiek, który wiedział za dużo z Peterem Lorre (remake tegoż wyreżyseruje Hitchcock w roku ’56) oraz
Starsza pani znika to obrazy, które stały się dla filmowca biletem za ocean.
W 1938 roku Alfred Hitchcock debiutuje w Hollywood
Rebeką, gotyckim dreszczowcem, który został nagrodzony Oscarem jako najlepszy film (to jedyna statuetka Akademii, jaką zdobył obraz Hitchcocka, choć wielokrotnie był doń nominowany). Przez całe lata czterdzieste reżyser umacnia swą twórczą niezależność – i oryginalność poszukiwań. Z tego okresu ważne są zwłaszcza dwa filmy:
Łódź (1944) oraz
Sznur (1948), oba kręcone w kameralnej, teatralnej stylistyce. Akcja pierwszego (wg historii Johna Steinbecka) rozgrywa się w całości na szalupie ratunkowej okrętu zatopionego przez hitlerowskiego U-Boota, gdzie jednym z rozbitków okazuje się być niemiecki kapitan.
Sznur natomiast (pierwszy barwny film mistrza) dzieje się w całości podczas pewnego przyjęcia, którego gospodarze, dwaj studenci, rozmawiają z gośćmi o idealnej zbrodni – w rzeczy samej, w skrzyni, w tym samym mieszkaniu, spoczywają zwłoki ich kolegi, którego zresztą rodzina jest na spotkaniu. Film ten przeszedł do historii jako arcydzieło formalne: nakręcono go w jednym pomieszczeniu za pomocą kilkunastu długich ujęć, wykorzystując kamerę jako autonomicznego członka akcji. Aby przemieszczanie się sprzętu za każdym z aktorów, w każdy zakątek apartamentu, było możliwe, zamontowano w atelier specjalne, ruchome ściany, usuwające się kiedy trzeba przed wielką aparaturą.
Lata pięćdziesiąte to zdecydowanie złoty okres twórczości reżysera, który odtąd będzie także producentem swych filmów. Następujące teraz po sobie pozycje uważane są za wyżyny maestrii Hitchcocka.
Nieznajomi z pociągu (1951) mogły poszczycić się dwoma znanymi nazwiskami: historię (dwaj mężczyźni umawiają się dokonać dwu morderstw na wskazanych przez siebie osobach...) oparto na prozie
Patricii Highsmith , pierwszą wersję scenariusza napisał zaś sam – Raymond Chandler. Okno na podwórze (1954) w mistrzowski sposób gra z widzem czyniąc z niego podglądacza – w filmie James Stewart gra fotoreportera, który z powodu złamania nogi spędza w domu całe dnie. Z nudów rozpoczyna obserwację okien swych sąsiadów, przez co, jak mu się wydaje, jest świadkiem zabójstwa żony pewnego komiwojażera...
Zawrót głowy (1958) i
Północ, północny-zachód (1959) to kolejne dwa arcydzieła, bazujące na symptomach paranoi: bohater pierwszego cierpi na lęk wysokości, w drugim zaś reżyser wygrywa motyw zamiany tożsamości. Niejako kulminacją obsesji napędzających oba filmy, a przy tym kulminacją twórczości Hitchcocka w ogóle, jest legendarna
Psychoza (1960), pozycja łącząca w sobie dramat psychologiczny (podwójna osobowość Normana Batesa, granego przez Anthony Perkinsa, „aktora jednej roli”), kryminał (intryga z kradzieżą gotówki przez główną bohaterkę), thriller i horror. Do historii kina przeszła osławiona scena morderstwa pod prysznicem, której nakręcenie wymagało siedmiu dni zdjęciowych i ponad siedemdziesięciu montażowych ujęć.
W tym okresie u Hitchococka gra ulubiony przezeń zespół aktorski, m.in. James Stewart, Cary Grant i Grace Kelly. Postaci kobiet w jego dreszczowcach mają zresztą symboliczne znaczenie: przeważnie są to posągowe blondynki, stanowiące demoniczny kontrapunkt męskich postaci: takimi kreacjami wsławiły się Ingrid Bergman, Grace Kelly, Kim Novak czy Janeth Leigh. Miały też one coś z kompensacyjnego uroku – towarzyszka życia reżysera, montażystka Alma Reville, była mikrą brunetką.
Twórczość Hitchcocka po
Psychozie nie odniosła już takich sukcesów. Doceniono jeszcze
Ptaki (1963), będące prekursorem kina, w którym zagrożenie wychodzi od zwierząt bądź natury. Po nich powstało kilka przeciętnych filmów szpiegowskich oraz produkowana przez mistrza seria Alfred Hitchcock przedstawia.
Kino Hitchcocka operuje kilkoma stałymi schematami czy obsesjami. Przeważnie jego bohaterami są przeciętni, nieświadomi fatum ludzie, przypadkowo wplątani w wir irracjonalnych wydarzeń. Oprócz stale wykorzystywanego, i autorsko doskonalonego suspensu – chwytu, polegającego na narracyjnym przedłużaniu napięcia, grozy, aż do nagłego finału – Hitchcock daje w swych obrazach dużo specyficznego, czarnego humoru. Jest w nich także sporo psychoanalitycznej biografii: ponoć pierwszy raz reżyser spróbował alkoholu dopiero jako dwudziestolatek; wtedy też po raz pierwszy udał się na randkę. Motyw kompleksu matki jest bardzo mocno eksploatowany w kilku pozycjach – w Północ, północny-zachód, Ptakach, Szale, najmocniej zaś w Psychozie.
Reżyser uważał filmowy plan za swe absolutne dominium – co czasem, w kontaktach z aktorami czy ekipą dochodziło do ekstremum. Legendą stała się choćby jego wypowiedź , iż aktorów trzeba traktować jak bydło. Sam Raymond Chandler okazał się niewystarczającym adaptatorem scenariusza Nieznajomych z pociągu. Kim Novak w Zawrocie głowy została sponiewierana ponad miarę.
Do ciekawostek należy predylekcja Hitchcocka do grania małych migawek w swych filmach (tzw. kamea). Tam, gdzie nie pozwalała na to hermetyczność akcji, pojawiał się na zdjęciach w gazecie (
Łódź).
Alfred Hitchcock nie był za życia nigdy należycie doceniany. Rywalizacja Oscarowa skończyła się jedynie pięcioma nominacjami za reżyserię. Rebeka zwyciężyła „jedynie” jako najlepszy film.
Dziś jednak – uważany jest bezapelacyjnie za jednego z największych autorów kina. Najważniejsi Krytycy Nowej Fali – Claude Chabrol, Eric Rohmer i Francois Truffaut, jako pierwsi w historii nadali Hitchockowi status filmowca „autorskiego” (auteur), doceniając globalny, osobisty wkład w każdy element jego dzieł.
Filmografia:
Filmy nieme Number 13 (1922) – film nieukończony
Always Tell Your Wife (1923) – zachowały się tylko dwa akty
Ogród rozkoszy (The Pleasure Garden, 1925)
Orzeł górski (The Mountain Eagle, 1926)
Łatwa cnota (Easy Virtue, 1927)
Lokator (The Lodger, 1926)
Na równi pochyłej (Downhill, 1927)
Ring (The Ring, 1927)
Szampan (Champagne, 1928)
Żona farmera (The Farmer's Wife, 1928)
Szantaż (Blackmail, 1929)
Filmy dźwiękowe
Szantaż (Blackmail, 1929)
The Manxman (1929)
Mary (1930)
Juno and the Paycock (1930)
Elstree Calling (1930)
Morderstwo (Murder!, 1930)
An Elastic Affair (1930)
The Skin Game (1931)
Numer siedemnaście (Number seventeen, 1932)
Bogaci i dziwni (Rich and Strange, 1932)
Waltzes from Vienna (1933)
Człowiek, który wiedział za dużo (The Man Who Knew Too Much, 1934)
39 kroków (The 39 Steps, 1935)
Sabotaż (Sabotage, 1936)
Tajny agent (Secret Agent, 1936)
Młody i niewinny (Young and Innocent, 1937)
Starsza pani znika (The Lady Vanishes, 1938)
Oberża Jamajka (Jamaica Inn, 1939)
The House Across the Bay (1940)
Rebeka (Rebecca, 1940) - nagrodzony OscaremZagraniczny korespondent (Foreign Correspondent, 1940)
Pan i Pani Smith (Mr. & Mrs. Smith, 1941)
Podejrzenie (Suspicion, 1941)
Sabotażysta (Saboteur, 1942)
Łódź ratunkowa (Lifeboat, 1943)
W cieniu podejrzenia (Shadow of a Doubt, 1943)
Malgaska przygoda (Aventure Malgache, 1944) – krótki film propagandowy
Bon Voyage (1944) – krótki film propagandowy
Malgaska przygoda (Aventure Malgache, 1944)
Watchtower Over Tomorrow (krótki film propagandowy, 1945)
Urzeczona (Spellbound, 1945)
Osławiona (Notorious, 1946)
Akt oskarżenia (The Paradine Case, 1947)
Sznur (Rope, 1948)
Pod znakiem Koziorożca (Under Capricorn, 1949)
Trema (Stage Fright, 1950)
Nieznajomi z pociągu (Strangers on a Train, 1951)
Wyznaję (I Confess, 1953)
Okno na podwórze (Rear Window, 1954)
M jak morderstwo (Dial M for Murder, 1954)
Kłopoty z Harrym (Trouble with Harry, 1955)
Złodziej w hotelu (To Catch a Thief, 1955)
Człowiek, który wiedział za dużo (The Man who Knew Too Much, remake filmu z 1934 roku, 1956)
Niewłaściwy człowiek (The Wrong Man, 1956)
Zawrót głowy (Vertigo, 1958)
Północ, północny zachód (North by Northwest, 1959)
Psychoza (Psycho, 1960)
Ptaki (The Birds, 1963)
Marnie (1964)
Rozdarta kurtyna (Torn Curtain, 1966)
Topaz (1969)
Szał (Frenzy, 1972)
Intryga rodzinna (Family Plot, 1976)