Ellroy James - klasyk twardego kryminału

mosimageEllroy jest dziś jednym z najważniejszych pisarzy gatunku hard-boiled, znanym przede wszystkim z tetralogii „L.A. Quartet”, w której eksploruje podziemny i policyjny światek Miasta Aniołów lat 40. – 50.

Pisarz przyszedł na świat w Los Angeles (1948 rok), jako jedynak. Gdy miał sześć lat jego rodzice rozwiedli się; Ellroy pozostał przy matce, która „pochłaniała bourbona Early Times i uganiała się za mężczyznami”. W posłowiu reedycji Czarnej Dalii pisarz wyznał, iż matka zawsze pociągała go seksualnie i nieraz próbował podejrzeć ją podczas współżycia. W wieku 10 lat nazwał ją dziwką, gdy uderzyła go w twarz słysząc, że chłopak chce przenieść się do ojca.

Trzy lata później Ellroy odwiedził ją - i odnalazł martwą w mieszkaniu. Nagą i uduszoną. Szczegółów morderstwa nigdy nie wyjaśniono do końca, poza mglistymi relacjami, iż mogło mieć to związek z poprzedzającą śmierć wizytą w barze. Wydarzenie to silnie wpłynie na Jamesa i stanie się inspiracją do powstania jego powieści Czarna Dalia .

Rok później Ellroy otrzymuje od ojca powieść Jacka Webba Odznaka, opowiadająca o pracy departamentu policji L.A., w której zawarto także historię słynnej sprawy Czarnej Dalii.  Elizabeth Short, podrzędna modelka i okazyjna prostytutka, została odnaleziona w 1947 roku nago na peryferiach miasta – dziewczyna była torturowana, jej kończyny połamane a ciało przecięte na pół. Nigdy nie odnaleziono sprawcy, dla Ellroya jednak rzecz stała się obsesją: zaczął odwiedzać miejsca zbrodni, mieć wizje i sny o zabitej, regularnie odwiedzał jej grób – co łączono nieraz z kompleksem jego matki. Jak twierdzi, to wówczas zaczął czytać powieści kryminalne.

W wieku 17 lat wydalono Ellroya ze szkoły za regularne absencje, zdecydował się więc wstąpić do armii, skąd wydalono go także - za załamanie nerwowe. Po śmierci ojca trafia na ulicę, popada w alkoholizm, zażywa narkotyki. W latach 65 – 77 był aresztowany ponad tuzin razy za włamania i rabunki, w więzieniu spędził osiem miesięcy. Wreszcie zapadł na ciężkie zapalenie płuc – podźwignąwszy się z choroby zdecydował się na leczenie z alkoholizmu. Podjął też pracę jako nosiciel kijów na polu golfowym.

To zajęcie pozwalało mu na masowe czytanie kryminałów i próby literackie. Po dziesięciu miesiącach ukończył rękopis swego debiutu: Brown’s Requiem wydano w 1981 r. W późniejszym o rok Clandestine  widać mocno wątki autobiograficzne. Po tych pisarskich przymiarkach wydał w końcu docenioną trylogię policyjną z bohaterem Lloydem Hopkinsem, oraz powieść Silent terror (1986), opowiadaną w pierwszoosobowej narracji przez seryjnego mordercę.  

To jednak tetralogia Los Angeles zdobyła mu uznanie: pierwszym tomem była właśnie literacka wariacja sprawy Czarnej Dalii. Ellroy bazował na znanych policji faktach, zaproponował zaś fikcyjne rozwiązanie śledztwa. Pisarz powie później, że na napisanie tej powieści czekał trzydzieści lat.

Pozostałe części cyklu to: The Big Nowhere (1988), L.A. Confidential (1990) oraz White jazz (1992). Ellroy pozwala sobie na bezkompromisowość w ukazywaniu przemocy, mrocznej erotyki i korozji opisywanego świata, bazując w dużej mierze na wydarzeniach faktycznych (np. Bloody Christmas w L.A. Confidential). Choć L.A. rozsławione zostało przez Raymonda Chandlera, Ellroy czerpał bardziej z surowej, zobiektywizowanej prozy Dashiela Hammeta. Dużo w niej także klasycznych motywów pulp-owych – fascynacja seksualnymi zachowaniami i dosłowną przemocą przybliża autora do Micky’ego Spillane’ a czy Jima Thompsona.


Po tetralogii Ellroy poszedł na moment w inny rejon pisarstwa, i w 1994 wydał Dick Contino’s Blues, tragikomiczną parabiografię słynnego włoskiego akordeonisty z lat ’50. Rok później natomiast rozpoczął swój największy dotychczas projekt – trylogię Underworld USA, którą zerwał z policyjnym uniwersum L.A. i psycho-seksulanymi motywami. American Tabloid oraz The Cold Six Thousand to epicki projekt bazujący na wydarzeniach z historii Stanów (m.in. inwazja na Zatokę Świń czy zamach na Kennedy’ego), w którym pomiędzy fikcyjnymi protagonistami znajdziemy też rzeczywiste postaci (Frank Sinatra, Howard Hughes, Fidel Castro…). W 2007 roku Ellroy planuje wydać ostatnią część cyklu.

W międzyczasie powstała także autobiografia Ellroya – My Dark Places (1996). Na jej kartach, obok zwierzeń, jak przestępcze historie przenikały się z jego całym życiem, zajął się też próbą rekonstrukcji zabójstwa swej matki – w tym celu współpracuje z emerytowanym detektywem z L.A. Billem Stonerem.

Drugą i trzecią część tetralogii zaadaptowano do kina – L.A. Confidential wyreżyserował Curtis Hanson (1997) z gwiazdorską obsadą Kevina Spacey, Russela Crowe’a, Guya Pearce’a, Kim Basinger i Danny’ego De Vito. W 2006 roku Brian DePalma, trzymając się stylistyki poprzedniego obrazu, nakręcił Czarną Dalię .

Pisarz uważa się za konserwatystę. Jest wegetarianinem, przeciwnikiem kary śmierci i zwolennikiem kontroli prywatnego posiadania broni. Swe powieści pisze zawsze ręcznie w grubych brulionach. Bardzo pogardliwie wyraża się o kinie Quentina Tarantino. Dosyć buńczucznie głosi o sobie,  iż dla literatury kryminalnej zrobił to, co Tołstoj dla literatury rosyjskiej a Beethoven dla muzyki.


Powieści wydane w Polsce:



1987 The Black Dahlia (Czarna Dahlia)
1988 The Big Nowhere (Wielkie nic)
1990 L.A. Confidential (Tajemnice Los Angeles)
1992 White Jazz (Biała gorączka)

Tajna sprawa (Clandestine, oryg. 1982)
Amerykański spisek (American Tabloid, oryg. 1995)


Bibliografia:


1981 Brown's Requiem
1982 Clandestine
1986 Killer on the Road (also published as Silent Terror)

Trylogia z Lloydem Hopkinsem:

1984 Blood on the Moon
1984 Because the Night
1985 Suicide Hill

Nowele i eseje:

1994 Hollywood Nocturnes (AKA, Dick Contino's Blues)
1999 Crime Wave
2004 Destination: Morgue!

Autobiografia:

1996 My Dark Places



Adaptacje kinowe:


1988 Cop , James B. Harris (wg Blood On The Moon)
1997 L.A. Confidential, Curtis Hanson
1998 Brown's Requiem , Jason Freeland
2002 Stay Clean , Mitch Brian (krótki metraż, wg Killer on the road – Ellroy pojawia się na ekranie osobiście).
2002 Dark Blue , Ron Shelton
2006 The Black Dahlia , Brian DePalma













Udostępnij artykuł

PRZECZYTAJ TAKŻE

NOWOŚĆ

Sześć tysięcy gotówką, James Ellroy

„Sześć tysięcy gotówką” to druga część trylogii „Underworld USA” obnażającej mroczne oblicze Stanów Zjednoczonych lat 60.

06 grudnia 2018

RECENZJA

Wielkie nic, James Ellroy

„Wielkie nic” Jamesa Ellroya to rzecz wciąż bijąca na głowę bardzo wiele pozycji z tej półki wydawniczej. Klasa sama dla siebie. Nie ma prawa zawieść nawet ...

23 marca 2016

NOWOŚĆ

Wielkie nic, James Ellroy

"Wielkie nic" to druga część słynnej tetralogii Jamesa Ellroya, której akcja toczy się w Los Angeles. Drugie (po 12 latach od pierwszego) wydanie tej powieści ukazało się ...

02 października 2015

NOWOŚĆ

Tajna sprawa, James Ellroy

Od dziś na księgarnianych półkach znajdziecie "Tajną sprawę". To nowe wydanie drugiej powiesci Jamesa Ellroya, pisarza znanego przede wszystkim z tetralogii Los Angeles.

24 kwietnia 2013