Robert van Gulik - chińskie kryminały o sędzim Di

Autor: Janusz Bierski
Data publikacji: 15 czerwca 2007

Kilkutomowy już dziś cykl przygód sędziego Di nie do końca spełni oczekiwania czytelnika przyzwyczajonego do obecnych, bardziej żywiołowych konwencji gatunku: owszem, fakt, iż akcja dzieje się w Chinach, sam z siebie kusi egzotyką. Także trzeba przyznać to, że autor sprawnie porusza się po orbicie klasycznego kryminału ze szkoły brytyjskiej. Ale w tym wszystkim ważna jest świadomość, że szkoła ta – zestarzała się bardzo szybko. 

Pan Di to postać historyczna. Zmitologizowany przez kulturę sędzia pokoju w Chinach w czasach dynastii Tang. Właściwie nazywał się Di Jen-Dijeh i żył w latach 630-700. Niezwykle popularne w Chinach opowieści detektywistyczne właśnie jego – oraz innego sędziego pokoju Pao Chenga (999-1062) – wybrały sobie na głównych bohaterów. Tradycyjny chiński kryminał opowiadał o śledztwie prowadzonym przez sędziego pokoju w jego okręgu. Dotykał zatem spraw istotnych dla małej społeczności, dla której postać sędziego nabierała cech niemalże magicznych. Niezłomny, uczciwy, odważny i bardzo dobrze wykształcony sędzia miał być ideałem, przeciwstawionym ludziom złym, których bądź to przez własną spostrzegawczość i inteligencję, bądź za pomocą ingerencji sił nadprzyrodzonych, sędzia odnajdywał i karał. Posługiwał się przy tym najstarszą metodą śledczą, jaką jest przesłuchanie. Przyznanie się podejrzanego do winy miało na celu przywrócenie porządku w społeczności poruszonej kradzieżą, morderstwem czy gwałtem.
 

W tym sensie chińskie gawędy kryminalne spełniały od początku rolę podań porządkujących rzeczywistość i za główny cel stawiały sobie triumf sprawiedliwości w dobrze zorganizowanym świecie wioski albo miasta, chwilowo nawiedzonej przez zbrodnię.

Robert Hans van Gulik, wybitny sinolog, tłumacz, holenderski dyplomata, w 1940 roku natrafił na osiemnastowieczne wydanie jednej z klasycznych chińskich powieści kryminalnych. Postanowił przybliżyć ją czytelnikowi zachodniemu. Najpierw tłumaczył, a później sam zaczął pisać kryminały o sędzim Di, wymyślając mu pozornie nierozwiązywalne zagadki i dając przekonujący, i szczegółowy obraz epoki oraz kompetentnie przybliżając postać starożytnego konfucjańskiego dżentelmena z warstw wyższych.

Dokonał też kilku zabiegów natury stylistycznej, aby rzecz stała się bardziej strawna dla czytelnika europejskiego. W chińskich kryminałach przestępcę poznajemy na początku. Pojęcie suspensu funkcjonuje zatem wyłącznie w sferze zbierania materiału dowodowego, któremu sędzia pokoju oddaje się na publicznych rozprawach. Ponadto van Gulik rezygnuje z ingerencji sił nadprzyrodzonych, zdając sobie sprawę, że nie będzie to atrakcyjne dla zachodniego czytelnika kryminałów. Podobnie zmienia postać głównego bohatera, ściągając go z piedestału i czyniąc człowiekiem z krwi i kości.

I tu zaczyna się problem. Bo oto nagle w przepięknie utkanym kostiumie Chin pierwszego tysiąclecia, pośród egzotycznych przedmiotów i kompletnie obcego nam temperamentu i światopoglądu, otrzymujemy kryminał, który już w latach czterdziestych nudził człowieka okrągłookiego. Kryminał Conan Doyla i Agaty Christie. Tyle że bez lekkości pióra, do którego przyzwyczaili nas mistrzowie.

Rzecz polecałbym zatem raczej konserwatystom gatunku. I, oczywiście, miłośnikom orientu.



Dotychczas wydane u nas przygody sędziego Di:

 

 


SĘDZIA DI I CHIŃSKI GWÓŹDŹ
(The Chinese Nail Murders)
przełożyła z angielskiego Ewa Westwalewicz-Mogilska
oprawa miękka, 274 s.
wydanie I

Sędzia Di i jego czterej pomocnicy wyjaśniają zagadkowe morderstwa dokonane na szanowanym kupcu, dobrotliwym pięściarzu oraz żonie antykwariusza, której zwłoki pozbawione zostały głowy.
Robert van Gulik tym razem sięga po jeden z najsłynniejszych motywów chińskiej literatury kryminalnej: morderstwo dokonane chińskim gwoździem. Najstarszy opisany przypadek takiej zbrodni można odnaleźć w chińskim pitavalu pochodzącym z trzynastego wieku. Autor prowadzi czytelnika skomplikowanym labiryntem fabuły, zaś kluczem do rozwiązania intryg czyni dziecięcą z pozoru układankę, tangram.
Zazwyczaj nieomylny sędzia Di tym razem ukazany zostaje w innym świetle. Pisze o tym autor: "W niniejszej powieści usiłowałem pokazać odwrotną stronę medalu, kładąc nacisk na poważne ryzyko, które ponosi sędzia, gdy popełni błąd. (...) sędziowie pokoju nie mogli żądać dla siebie nietykalności ani żadnych specjalnych przywilejów. Podlegali oni starej chińskiej zasadzie prawnej fan-tso ("odwrócona kara"), stanowiącej, że osoba, która kogoś oskarżyła fałszywie, poniesie taką samą karę, jaką poniósłby fałszywie oskarżony, gdyby oskarżenie było prawdziwe".

ISBN 83-06-02990-9



SĘDZIA DI I MORDERSTWO W KANTONIE
(Murder in Canton)

Przełożyła z angielskiego Katarzyna Komorowska
oprawa miękka, 280 s.
wydanie I

Oto historia z późnego okresu życia sędziego Di, kiedy to pełni wysoką funkcję przewodniczącego Sądu Stołecznego. Udaje się do Kantonu, miasta portowego, w którym przenikają się światy chiński i arabski, aby zbadać sprawę zniknięcia cesarskiego cenzora. Dzięki pomocy swych niezawodnych przybocznych Di powoli układa puzzle politycznej intrygi. Zanim jednak rozwikła zagadkę, będzie musiał odpowiedzieć na kilka pytań. Jaki jest sekret ponętnej tancerki Zummurud? Kim jest tajemnicza niewidoma dziewczyna sprzedająca świerszcze? Jakie plany ma przywódca arabskiej społeczności Mansur? Pytania te poprowadzą sędziego przez luksusowe korytarze rezydencji wysokich urzędników, ale i niebezpieczne zaułki miasta, gdzie roi się od złoczyńców i Tanków dusicieli.

ISBN 978-83-06-03051-8
 
 

SĘDZIA DI i NAWIEDZONY KLASZTOR
(The Haunted Monastery)

przełożyła z angielskiego Ewa Westwalewicz-Mogilska
oprawa miękka, 202 s.
wydanie I

W świetle błyskawicy wyłania się imponująca czerwona budowla, przycupnięta na skale w dzikim górzystym rejonie okręgu Han-yuan. Stary taoistyczny klasztor Porannych Obłoków będzie nocnym schronieniem dla sędziego Di i jego świty, którzy zaoferowali podróżnikom ochronę przed szalejącą wokół burzą. Okazuje się, że klasztor nie jest tak spokojnym miejscem, jak się zdawało. Mają tam miejsce złowieszcze wypadki, na mgnienie oka ukazują się sceny i zbrodnie z odległych czasów, pojawiają się przesłanki sugerujące, że także współcześnie zdarzają się tam ponure knowania i morderstwa. Zaintrygowany i zaniepokojony sędzia Di spędza męczącą noc, bez wytchnienia prowadząc piekielnie trudne dochodzenie...

ISBN 83-06-02988-7



SĘDZIA DI I PARAWAN Z LAKI
(The Lacquer screen)

przełożyła z angielskiego Ewa Westwalewicz-Mogilska
oprawa miękka, 223 s.
wydanie I

Wracając z konferencji w prefekturze, sędzia Di zatrzymuje się na tygodniowy wypoczynek w okręgu Wei-ping, gdzie poznaje miejscowego sędziego pokoju. Oczekujący ciepłego przyjęcia ze strony swego kolegi, Di ze zdziwieniem znajduje go w stanie rozpaczy... co staje się zrozumiałe, gdy wychodzi na jaw, że żona sędziego pokoju została zgwałcona i zasztyletowana. Sędzia Teng powoli pogrąża się w szaleństwie...
Mistrzowsko skonstruowana powieść Sędzia Di i parawan z laki, równie enigmatyczna i intrygująca jak sam Orient, stanowi dowód wszechstronności Roberta van Gulika: rzetelnego naukowca, poligloty, zręcznego dyplomaty, hodowcy i miłośnika gibbonów.

ISBN 83-06-02991-7



SĘDZIA DI I TAJEMNICA JEZIORA
(The Chinese Lake Murders)

przełożyła z angielskiego Ewa Westwalewicz-Mogilska
oprawa miękka, 336 s.
wydanie I

Tym razem prezentujemy historię wyjętą z okresu życia sędziego Di, kiedy to pełnił funkcję sędziego pokoju w okręgu Han-yuan. Akcja tomu rozgrywa się w starym, nieco odizolowanym od świata mieście, leżącym nad brzegiem górskiego jeziora. Jezioro to budzi powszechny strach: ciała utopionych w nim osób nigdy nie zostały znalezione, lecz okoliczni mieszkańcy wierzą, że duchy topielców błąkają się pomiędzy żywymi. Nocą po tajemniczym jeziorze kursują piękne ukwiecone łodzie, pływające domy schadzek. Na powitanie sędziego Di władze miasta organizują fetę na jednej z łodzi, ale kiedy nagle i w trudnych do wyjaśnienia okolicznościach traci życie tancerka, radość przeradza się w horror. Zanim sędzia Di zabierze się na dobre do rozwiązania zagadki morderstwa, stanie przed faktem kolejnych dwóch zgonów, panny młodej i pana młodego. Nie przyjdzie mu łatwo rozwikłanie zagadek, rzeczywistość okaże się bardziej skomplikowana, niż wydawała się na początku. Zupełnie nieoczekiwanie sędzia Di zostaje schwytany w labirynt politycznej intrygi, ohydnej zachłanności i zakazanej namiętności.

ISBN 83-06-03035-4
 
 
SĘDZIA DI I ZŁOTE MORDERSTWA
(The Chinese Gold Murders)

przełożyła z angielskiego Maryna Ochab
oprawa miękka, 232 s.
wydanie I

Historia tym razem "wyjęta" z okresu życia sędziego Di, kiedy to rozpoczynał swoją karierę jako sędzia pokoju w Peng-lai. Robert van Gulik opisuje, w jaki sposób doszło do znajomości sędziego Di i jego przybocznych. Sędzia Di wraz ze swym wiernym towarzyszem sierżantem Hoongiem udaje się w drogę ku Peng-lai, aby objąć nowe stanowisko. Napadnięty zostaje przez dwóch rzezimieszków, Chiao Taia oraz Ma Joonga. Osobowość sędziego wywiera tak silne wrażenie na napastnikach, że zamiast ograbić swą ofiarę, decydują się zostać jej pomocnikami. Odtąd wykonywać będą czarną robotę, sędzia Di zaś stanie się mózgiem ich poczynań.
I w tej części perypetii sędziego mierzy się on z kilkoma zagadkami. Zajmuje się tajemnicą śmierci swojego poprzednika na stanowisku sędziego pokoju, sprawą zaginionej żony, a także przypadkiem ukaranego uwodziciela.
Jak zawsze Robert van Gulik zapewnia rozrywkę w najlepszym wydaniu.

ISBN 83-06-03014-1
 



SĘDZIA DI W LABIRYNCIE
(The Chinese Maze Murders)

Przełożyła z angielskiego Ewa Westwalewicz-Mogilska
oprawa miękka, 374 s.
wydanie I

Miejscem akcji tego tomu jest przygraniczny okręg Lan-fang, położony w najdalej na zachód wysuniętej części potężnego Cesarstwa Tang. Lan-fang usytuowane jest na brzegu wielkiej rzeki, oddzielającej tereny górzyste od jałowych stepów Azji Środkowej, po których koczują zaciekli konni wojownicy Ujgurzy, zawsze chętni do atakowania i grabienia chińskich miast na rubieżach Cesarstwa. Sędzia Di zostaje tam przeniesiony w roku 670. Przybywszy do Lan-fang, sędzia staje wobec zagadkowego morderstwa emerytowanego generała, którego zwłoki znaleziono w zapieczętowanym pomieszczeniu. Musi również zmierzyć się ze sprawą zniknięcia pięknej młodej dziewczyny oraz wyjaśnić tajemnicę testamentu byłego gubernatora prowincji, który wybudował na bagnach zawiły, niedostępny labirynt, rojący się od dziwnych, jadowitych bestii oraz nawiedzony przez ducha zmarłego właściciela.
Co ciekawe, w tym tomie autor zgodnie z chińską tradycją daje szczegółowy opis egzekucji zbrodniarzy.

ISBN 978-83-06-03067-9
 
 
SĘDZIA DI, MAŁPA I TYGRYS
(The Monkey and The Tiger)

przełożyła z angielskiego Ewa Westwalewicz-Mogilska
oprawa miękka, 184 s.
wydanie I

Na niniejszy tom składają się dwie opowieści detektywistyczne Poranek Małpy oraz Noc Tygrysa. Punktem wyjścia pierwszej z nich jest szmaragd. Upuszcza go na ganek rezydencji sędziego Di gibbon. Szmaragd ów naprowadzi sędziego na trop dziwacznie okaleczonych zwłok porzuconych w lesie.
W drugiej opowieści sędzia Di odbywa podróż do stolicy Cesarstwa, aby objąć nowy urząd. Zostaje odcięty przez powódź od towarzyszącej mu eskorty i trafia do wielkiego dworzyszcza obleganego przez zaciekłych bandytów. Twarzą w twarz staje ze zjawą, której zagadkę przyjdzie mu rozwikłać.
Krótkie nowelki o perypetiach sędziego Di w niczym nie ustępują dłuższym formom literackim. Robert van Gulik przywołuje dawno minioną cywilizację, posługując się rozrywką najwyższej jakości.

ISBN 83-0603013-3



Wydawcą serii jest Państwowy Instytut Wydawniczy

 

Udostępnij