Niewyobrażalny chłód i nieprzenikniona ciemność

„Zadra” to moje trzecie spotkanie z Bernardem Grossem. I napiszę krótko: Robert Małecki trzyma poziom, który sam sobie narzucił, a ja z książki na książkę coraz bardziej lubię jego bohatera.

Tym razem w lesie pod Chełmżą zostają znalezione zwłoki w wysokim stopniu rozkładu. Ślady wskazują, że to samobójstwo, a zmarły był powiązany z niewyjaśnionym dotychczas zniknięciem dwójki studentów przed szesnastu laty. Komisarz Gross zaczyna drążyć, jak to ma w zwyczaju, tym bardziej że intryguje go kilka niewiadomych – ale szybko odbija się od ściany. W Chełmży nikt nie chce mówić o zaginięciu Justyny i Marcina, choć niby wszyscy chcieliby je wyjaśnić. Czy to faktycznie niechęć do niepotrzebnego rozdrapywania starych ran, tylko powierzchownie zagojonych? A może za nieprzychylnym milczeniem kryje się coś więcej? Założeniem serii o Bernardzie Grossie jest wprowadzanie dwóch zagadek: z przeszłości i współczesnej. Inaczej jednak, niż było w „Skazie” i „Wadzie”, tu od razu są ze sobą powiązane i szybko (choć nieoficjalnie) łączą się w jedno śledztwo. To jednak oczywiście nie wszystko – w tym samym czasie Skałka idzie tropem przemocy domowej. I też zderza się z milczeniem.

Jeśli jeszcze nie znacie tego cyklu Roberta Małeckiego, możecie rozpocząć przygodę z komisarzem Grossem od „Zadry”, bo to odrębna historia kryminalna. Mimo to nie polecam. „Skaza” i „Wada” to po prostu dobre książki i szkoda byłoby ich nie przeczytać, jeśli zaś zaczniecie od „Zadry”, będziecie znali rozwiązanie niektórych wątków osobistych. A akurat wątki osobiste – i ogólnie rzecz biorąc: bohaterowie – są w tych powieściach równie istotni jak fabuła. Książki o Bernardzie Grossie mają bowiem mocno rozwinięte tło obyczajowe, a autor kładzie duży nacisk na psychologię postaci. Rzecz jasna, najważniejszy niezmiennie pozostaje Gross, policjant do szpiku kości.

Miał świadomość, że w tę relację wnosi brud policyjnej roboty, którym od lat był zbrukany. Nawet wtedy, kiedy siedział cicho. Kiedy nie wspominał o bezgłowych zwłokach znalezionych w lesie, kiedy milczał o trupach gnijących w wodzie i zbrodni rodzącej się z prostych, zwierzęcych instynktów oraz złych emocji, tłumionych od lat.

Nosił to wszystko w sobie.

Smutek otacza Grossa i go przepełnia. Nawet jeśli komisarz próbuje różnymi sposobami z nim walczyć, a czasami nawet czuje odrobinę nadziei na lepsze jutro, smutek i tak stopniowo zwycięża, spowijając wszystko niczym mgła. 

Tytuł tej recenzji, „niewyobrażalny chłód i nieprzenikniona ciemność”, to cytat z powieści, który idealnie oddaje atmosferę w niej panującą. Dotyczy to nie tylko bohaterów i ich życia, lecz także samego miejsca akcji. Mam wrażenie, że w Chełmży Małeckiego nigdy nie świeci słońce, a nawet jeśli odważy się na chwilę wychylić zza chmur, zaraz czym prędzej się chowa. Ale to już nie jest opowieść o „piekle polskiej prowincji”, jak o „Wadzie” pisał Wojciech Chmielarz. Takie piekło, jakie staje się udziałem bohaterów, może wydarzyć się wszędzie – na wsi i w centrum wielkiego miasta. 

Faktem jednak pozostaje, że Chełmża jest w tej książce bardzo ważna (pierwsza część cyklu, „Skaza”, została w końcu uznana za najlepszy kryminał miejski 2018 podczas Kryminalnej Piły), a autor dba o dokładną charakterystykę miasta i jej zgodność z rzeczywistością (ma lokalnego konsultanta). To dodaje powieści realizmu, podobnie zresztą jak drobiazgowe opisy, na przykład zwłok, ale też osób w śpiączce – jeszcze nie naturalistyczne, ale naturalizmowi bliskie. Bo „Zadra” jest „brudną” powieścią, która nie szczędzi czytelnikowi nieprzyjemności i każe mu się zanurzyć po czubek głowy w świecie, w którym Gross zmuszony jest żyć. To zanurzenie nie jest miłe, bo chciałoby się jakoś pomóc bohaterom – ale nie ma jak. Pozostaje tylko towarzyszyć im w niedoli i dać się osaczyć smutkowi. 

Zdaję sobie sprawę, że nadużywam w tej recenzji słowa „smutek”. Co jednak poradzić, kiedy najlepiej oddaje ono atmosferę „Zadry”? Mogę tylko powtórzyć własne zdanie z recenzji poprzedniej części cyklu o Grossie: smutek bijący ze stron powieści osacza czytelnika i trochę go uzależnia. Z tą różnicą, że ja po lekturze najnowszej powieści jestem już całkiem uzależniona.

Udostępnij