Wilsona 7

Gdy myślę o tej książce, to się wzdrygam. Czy literatura, choć dobrze napisana, może być obrzydliwa? Okazuje się, że tak, jeśli czytamy o czymś, co wydarzyło się naprawdę – albo z dużym prawdopodobieństwem mogło się stać. Trafiałam już na różne makabryczne opisy miejsc zbrodni, których autorzy nie szczędzili szczegółów. Żadne jednak nie wywołały we mnie takich emocji, jak sceny z „Rzeźnika” Maxa Czornyja. Bo żadne nie opowiadały o ćwiartowaniu ludzkiego mięsa, by je potem przyrządzić i zjeść.

Opowieść o Józefie Cyppku opiera się na oficjalnych informacjach, milicyjnych notatkach, fragmentach gazet i przemówień radiowych. Wszystkie cytowane materiały są więc autentyczne. Mężczyźnie udowodniono tylko jedną zbrodnię – zabicie sąsiadki, Ireny Jarosz, ale istnieją solidne przypuszczenia, że ofiar było znacznie więcej. Max Czornyj zawarł w fabule krążące w sieci hipotezy i poszlaki, które urosły do rangi legend i stworzyły obraz Cyppka. Autor zaznacza, że najbardziej makabryczne i niewiarygodne sceny wydarzyły się lub z wielkim prawdopodobieństwem mogły się wydarzyć. O samej konstrukcji postaci pisze w przedmowie tak: 

[…] otoczony materiałami źródłowymi, wciąż stawiałem sobie kolejne pytania. […] Dlaczego ten człowiek to zrobił? Dlaczego stał się tym, kim się stał? W pewnym momencie zbrodnia zeszła na dalszy plan, a na pierwszy wysunęło się życie. […] W każdym razie starałem się wniknąć w umysł Rzeźnika z Niebuszewa; poszukiwałem procesów, które w nim zaszły, domyślałem się ich i je odtwarzałem.

Czornyj snuje opowieść w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Bawi się chronologią jak puzzlami – zaczyna od szokującej notatki milicyjnej, która stała się początkiem końca Cyppka, by potem naprzemiennie przedstawiać historie sprzed pierwszej i drugiej wojny światowej, a także z powojennej Polski. I chociaż wszystkie puzzle na końcu wskakują na swoje miejsce, to muszę przyznać, że chwilami trudno mi się było połapać, jaki etap życia Rzeźnika z Niebuszewa aktualnie jest układany. Niektórzy pewnie zapytają: gdzie jest Niebuszewo? To jedna z dzielnic Szczecina, okryta niechlubną sławą tej niebezpiecznej, na podobieństwo poznańskich Jeżyc czy łódzkich Bałut. Po lekturze książki w ogóle nie dziwi mnie fakt, że nikt nie zamieszkał w mieszkaniu, które należało do Józefa Cyppka. 

A kim on był? Skrzywdzony przez los, bo wojna zabrała mu nie tylko nogę do wysokości kolana, lecz także żonę i syna. Przez całe dalsze życie czuł jak „robal”, nic nieznaczący i pogardzany przez innych. Zmiana imienia i nazwiska z niemieckiego na polskie tylko te odczucia pogłębiła. Czornyj odtwarza najbardziej bolesne momenty z życia Rzeźnika, zachowując autentyzm sytuacyjny. Nie pomija stosów trupów w różnym stadium rozkładu, obok których leżał albo przechodził Cyppek, ani stojących kałuż krwi, bo ziemia była już nią tak nasiąknięta, że nie mogła przyjąć więcej. Stara się przywołać wszystkie obrazy i zdarzenia, które stopniowo wypaczały kręgosłup moralny Rzeźnika, aż całkowicie go złamały. Trudna to droga, a czasami – co trochę mnie zaskoczyło – nawet mu współczułam, bo byłam w stanie zobaczyć w nim człowieka, a nie tylko bestię w ludzkiej skórze.

Max Czornyj ma specyficzny styl, który nie do końca mi się podoba, jednak przy tak brutalnej historii jest dodatkowym sznytem, ową kropką nad i. Najgorsze, bo po prostu odrażające, są sceny dotyczące rozczłonkowywania ludzkiego ciała, a także jego smażenia czy próbowania. Zdaję sobie sprawę, że to musiało się w tej historii pojawić, do tego dążyliśmy, autor i ja jako czytelnik, to było nieuniknione – a mimo wszystko tliła się we mnie nadzieja, że to tylko jeden raz, kolejnego nie będzie, że Cyppek się opamięta. Tymczasem on tylko stawał się lepszy i bardziej precyzyjny. Sprytniejszy. 

Czy rzeczywiście ciała młodych chłopców były składnikiem bigosu sprzedawanego na szczecińskim targu? Czy odnalezione na dnie jeziora Rusałka czaszki należały do ofiar Rzeźnika z Niebuszewa? Na te i wiele innych pytań nie ma stuprocentowych odpowiedzi. Pewne jest tylko to, że mężczyzna zabił dwudziestoletnią Irenę Jarosz, której poćwiartowane szczątki znalazła u niego w domu milicja. Za tę zbrodnię został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 3 listopada 1952 roku o godzinie 17.45. Cyppek nie okazał skruchy. 

Udostępnij