Maszyna kontra słowo

Mówimy: Marek Krajewski, myślimy: kryminały retro. I chociaż znajdziemy w literackim dorobku wrocławskiego pisarza odskocznie od cykli o Eberhardzie Mocku i Edwardzie Popielskim, w których zabierał nas do przed- i międzywojennego Wrocławia i Lwowa, „Ostatni pisarz” może zaskoczyć. Tym razem bowiem Krajewski zabiera czytelników w przyszłość, nie w przeszłość.

Nie jest to jednak przyszłość bardzo odległa: mamy rok 2079.Emerytowany policjant spisuje swoją historię, wspominając najtrudniejsze sprawy w karierze: brutalne morderstwa, których ofiarami padli logomachowie – ludzie zajmujący się tworzeniem i opowiadaniem historii (czyli poniekąd pisarze). Wszyscy mieli pewną wspólną cechę: chwalili się tym, że tworzą swoje historie sami, nie korzystając ze wsparcia sztucznej inteligencji. I chociaż zbrodnie zostały popełnione na oczach świadków, a co za tym idzie – bezpośredni sprawcy są znani, to ktoś za nimi stoi. A tożsamość tego kogoś wciąż pozostaje tajemnicą. Wiadomo o nim tylko tyle, że wykorzystuje w swoich działaniach nowoczesne technologie i… wymarłe języki.

Bezimienny policjant nie jest jednak jedynym narratorem tej powieści. Krajewski oddaje głos również innym bohaterom, którzy prowadzą nas przez Wrocław (i nie tylko Wrocław) przyszłości: z jednej strony znajome mosty, ulice czy budynki, z drugiej – metro, ciemne podziemia i nowoczesne drapacze chmur. Autor snuje swoją opowieść o przyszłości odległej na tyle, by rzeczywistość różniła się od tej nam znanej, nie na tyle jednak, by była do niej kompletnie niepodobna. Wizja tego, jak potoczy się w najbliższych latach historia, jest mocno niepokojąca (i mam nadzieję, że się nie ziści, bo myśl o trzeciej wojnie światowej nie napawa optymizmem). Rozwój technologiczny jest oczywiście nieunikniony, a jednym z jego elementów są w wizji Krajewskiego smartaje, czyli soczewki kontaktowe, będące jednocześnie minikomputerami. Sztuczna inteligencja bez wątpienia ułatwia życie – ale sprawia też, że w tym świecie przyszłości granice między fałszem a prawdą właściwie nie istnieją, wszystko jest przedstawieniem, a największą chorobą stała się „śmiercionośna melancholia”.

Jest zatem nowa powieść Marka Krajewskiego dystopijnym kryminałem – bo wszystkie wątki pojawiające się w książce łączą zbrodnie. Miłośników twórczości pisarza ucieszy z pewnością obecność tych elementów, do których autor przyzwyczaił nas w swoich poprzednich książkach: skomplikowanej, wielopoziomowej akcji i wyrafinowanej konstrukcji, tutaj akurat bliskiej szkatułkowej. Można tu też dostrzec dużą dbałość o język – i szerzej: miłość do języka, bo „Ostatni pisarz” jest przecież wariacją na temat tego, że w świecie zdominowanym przez nowoczesne technologie i sztuczną inteligencję to słowo, język, pisarstwo mogą stać się ratunkiem dla ludzkości. Nie da się jednak ukryć, że czasami język używany przez autora wydaje się zbyt skostniały i zwyczajnie nie pasuje do opisywanego przezeń świata, i to nawet mimo faktu, że większość bohaterów to swego rodzaju literaci.

Z jednej strony podziwiam więc Marka Krajewskiego za wyjście ze strefy komfortu, z drugiej jednak jego nowa powieść czasami mi „zgrzyta”. Dało się zauważyć, że nowoczesne technologie nie są tematem, który pasjonuje autora i w którym czuje się on swobodnie. Wciąż jednak doceniam jego warsztat, dbałość o słowo i umiejętność tworzenia zawikłanych, poplątanych fabuł (nawet jeśli przeszkadzają mi zbyt częste opisy brutalnego, bezsensownego zła).

Udostępnij