Książka dla dzieci, rozrywka dla każdego

Grupa osób odciętych od świata i morderca, który kryje się wśród nich. Brzmi jak klasyczny kryminał w duchu Agathy Christie, prawda? Tymczasem to książka dla dzieci. Ale fakt, również klasyczna: „Gra o spadek” Ellen Raskin ukazała się w oryginale w 1978 roku. 

Dlaczego książka dla dzieci uhonorowana Medalem Newbury’ego, czyli nagrodą przyznawaną za najwybitniejszy wkład w amerykańską literaturę dziecięcą, niemal pół wieku czekała na polskie tłumaczenie? Wyjaśnienie jest proste: powieść zasadza się w dużej mierze na zagadkach językowych, a przełożenie ich z języka oryginału bez strat to spore wyzwanie. I choć w kilku miejscach Emilia Kiereś, która podjęła się tego zadania, zostawiła angielską wersję zagadek, po prostu opatrując je przypisami, uważam, że dobrze sobie poradziła: udało jej się zachować to, co najważniejsze, czyli zabawę językiem oraz humor, ukryty właśnie w warstwie językowej powieści.

„Gra o spadek” to wyzwanie nie tylko dla tłumacza, lecz także dla czytelnika, wymaga bowiem sporej gimnastyki mózgu. Autorka wykorzystuje elementy, które doskonale znamy z klasycznych kryminałów dla dorosłych. Mamy więc tajemniczego milionera, pana Westinga, który zostawia po sobie równie tajemniczy testament. Wskazuje w nim – oczywiście nie wprost – nazwisko osoby, która pozbawiła go życia, a ten, kto je odgadnie, odziedziczy po nim spadek. Zagadkę ma rozwiązywać szesnaście osób, ściągniętych nieco wcześniej przez pana Westinga, bo tak zwie się ów milioner, do Wież Zachodzącego Słońca – apartamentowców sąsiadujących z jego posiadłością. Zostają podzieleni na losowe (tak się przynajmniej początkowo wydaje) pary i mają odkryć rozwiązanie, kryjące się w słowach z pozoru pozbawionych sensu. 

Do tej pory wszystko brzmi klasycznie. Tyle że w pewnym momencie w powieści wybuchają (dosłownie!) bomby, które rozsadzają – nomen omen – ten klasyczny schemat. Szybko przełamane zostają też pewne stereotypy reprezentowane przez postaci. Początkowo wydaje się nam, że większość postaci, choć barwnych, niekiedy nawet przerysowanych – co w książce dla dzieci jak najbardziej uchodzi – to jedynie realizacja jakiejś kliszy. Są zatem wśród tych szesnastu pretendentów do spadku przemądrzały lekarz, nieśmiała krawcowa, pierwsza czarnoskóra sędzina (nie zapominajmy, że rzecz dzieje się w latach siedemdziesiątych!), stłamszona przez matkę i konwenanse młoda kobieta, ta właśnie matka – parweniuszka, niepełnosprawny chłopiec (który zresztą jest najlepszym obserwatorem z tego towarzystwa), krnąbrna jedenastolatka pasjonująca się… giełdą, właściciel chińskiej restauracji i niespełniony wynalazca, jego syn sportowiec… Szybko jednak większość odkrywa przed nami nieco inne oblicze, zaskakując i udowadniając, że właściwie każdy człowiek ma do zaoferowania więcej, niż się wydaje na pierwszy rzut oka. 

Niektóre zachowania bohaterów mogą być dla młodego czytelnika niezrozumiałe, ale wynika to z czasów, w których powstała powieść. W pełni zrozumiały jest za to język „Gry o spadek”, jak już wspomniałam: pełen humoru. Co ciekawe, powieść Ellen Raskin jest trochę jak współczesne animacje dla dzieci, na których w kinie rodzice śmieją się w innych momentach niż maluchy. Ale jako że to książka dla dzieci, nie uświadczymy tu opisów krwawych opisów ani ludzi okrutnych i bezwzględnych do granic. Znajdziemy za to świetną intelektualną rozgrywkę (nieprzypadkowo w książce pojawia się nawiązanie do szachów), wymagającą uważnej lektury. Znajdziemy też przesłanie, które pozostaje aktualne niezależnie od czasów, w których czytamy książkę, i wieku, w jakim to robimy. Brzmi ono: bądź sobą. Tak po prostu. Udawanie niczego nie zmieni. 

 

Udostępnij