Przekleństwa współczesności

Długo zabierałam się do lektury tej książki. Bardzo długo. Miałam graniczące z pewnością przekonanie, że to dobra powieść, bo znam już styl Jakuba Szamałka i wiem, że co jak co, ale pisać to on potrafi (co zresztą poświadcza zdobyta przezeń Nagroda Wielkiego Kalibru). Odstraszało mnie jednak pojawiające się w recenzjach określenie „technothriller” – to zdecydowanie nie jest mój ulubiony gatunek. Tymczasem warto było się przemóc: „Cokolwiek wybierzesz” już po kilku rozdziałach wskoczyło na moją listę najlepszych polskich powieści ostatniego roku.

Historia zaczyna się od wypadku aktora prowadzącego popularny program dla dzieci. Ryszard Buczek traci kontrolę nad pojazdem na jednej z warszawskich ulic i ginie na miejscu. To oczywiście temat numer jeden dla mediów, w tym pewnego plotkarskiego portalu, dla którego pracuje Julita Wójcicka. Kolejne tropy, na jakie wpada młoda dziennikarka, pozwalają jej przypuszczać, że to nie był zwykły wypadek. Śledztwo, które podejmuje kobieta, całkowicie zmienia jej życie.

„Cokolwiek wybierzesz” to wariacja na temat historii o błyskotliwym dziennikarzu wpadającym na trop poważnej afery i rzucającym wszystko, byleby tylko doprowadzić śledztwo do końca. Główna bohaterka jest dziennikarką, owszem, ale pracującą w serwisie plotkarskim i piszącą o tym, że jedna celebrytka pokazała majtki na imprezie, a druga kupiła sobie nowe auto, nie o poważnych tematach. Kiedy w jej ręce trafia poważniejszy temat, podejmuje go, szybko jednak przyznaje, że nie zrobiła tego dlatego, że wierzy „w wolność słowa i niezależną prasę”, że nie dokonała wyboru „w imię podniosłych ideałów” – ona po prostu zignorowała zagrożenie, wiedziona młodzieńczą butą. Jej błyskotliwość też zresztą czasami budzi wątpliwości (choćby wtedy, kiedy wiedziona pragnieniem sławy niczym bohaterka amerykańskich thrillerów klasy B wchodzi prosto w paszczę lwa, bez choćby odrobiny refleksji).

W tego typu opowieściach dziennikarz zawsze ma pomoc informatorów i fachowców. Nie inaczej jest i tutaj. A że to śledztwo dotyczy w dużej mierze kwestii technologicznych, pomocnikiem Julity zostaje haker. Co najmniej od czasów Lisbeth Salander to w thrillerach postać bardzo częsta – tyle że haker w „Cokolwiek wybierzesz” jest nieco inny, niż moglibyśmy się tego spodziewać. A samo wprowadzenie tego bohatera to prosty, ale udany zabieg narracyjny – autor nie podaje informacji o technologiach od siebie, co mogłoby zostać odebrane jako nudny wykład, a wkłada je w usta kogoś, kto po prostu tłumaczy Julicie kwestie, których ta nie rozumie.

Opowieść o dziennikarskim śledztwie stała się dla Jakuba Szamałka okazją do pokazania kilku twarzy współczesnego świata. Po pierwsze: współczesnych korporacji, w których rządzi wyłącznie pieniądz. Po drugie: współczesnych mediów, których kondycję najlepiej oddają słowa jednego z bohaterów: Może takie właśnie było dziennikarstwo dwudziestego pierwszego wieku. Szybko, dynamicznie, mocno – a potem jakby co puści się aktualizację. Krótko i brzydko mówiąc: znajdziemy w tej powieści mnóstwo przykładów tego, jak spece od internetowych mediów robią nas w balona.

Szamałek pokazuje jednak przede wszystkim świat, z którego istnienia każdy z nas zdaje sobie sprawę, ale mało kto się weń zagłębia. To świat nowoczesnych technologii, których większość z nas bezustannie używa, często bezrefleksyjnie. Czy instalując nową aplikację, zastanawiamy się, kto dzięki niej będzie miał dostęp do naszych danych? Czy wrzucając nowe zdjęcie do sieci, rozważamy, do kogo poza naszymi znajomymi trafi? Tak sobie myślę, że zamiast opowiadać licealnej młodzieży, jakie to zagrożenia czyhają na nią w sieci, wystarczyłoby dać im do przeczytania tę książkę. Nie tylko zresztą młodzieży… 

„Cokolwiek wybierzesz” to pierwsza część serii „Ukryta sieć”, co jasno wskazuje myśl przewodnią książki. Nie jest to jednak zimna, pozbawiona uczuć opowieścią o zagrożeniach współczesnej technologii. Historia nabiera rumieńców nie tylko dzięki rozemocjonowanej głównej bohaterce i licznym wtrętom o jej życiu osobistym. Szybko udzielają nam się jej dylematy moralne, które każą zadać sobie pytanie: czy zło można wartościować?

Jakub Szamałek swoją przygodę z kryminałem zaczynał od powieści o czasach antycznych. Tymczasem to o współczesnym świecie pisze tak, że trudno się oderwać. Julita mówi: Jestem od tego, żeby zaprezentować czytelnikom fakty, na podstawie których wyrobią sobie własne zdanie. Pod jej słowami może podpisać się Jakub Szamałek. To, o czym pisze i w jaki sposób to robi, wywołuje gęsią skórkę i chęć wymiany smartfona na poczciwą nokię 3310. Na koniec zaś przytoczę słowa, które szczególnie mocno uderzają w kontekście ostatnich wydarzeń:

Znajdujemy się w kluczowym momencie historii. Nowe technologie pozwalają nie tylko na całkowitą anonimowość i prywatność, ale też na totalną inwigilację, przy której „Rok 1984” jawi się jako optymistyczny scenariusz.

Udostępnij