Skandynawia po polsku

Jasne, że powieści kryminalne z Północy to nie jednolita masa. A jednak kiedy słyszę „kryminał skandynawski”, w mojej głowie rodzi się ciąg skojarzeń: ciężka atmosfera, pogłębiona psychologia postaci z depresją i nałogami, ponure tajemnice kryjące się w przeszłości… Dlaczego o tym piszę, recenzując polską powieść? Otóż Katarzynie Tubylewicz udało się stworzyć kryminał do gruntu skandynawski. Wystarczy jednak spojrzeć na biografię autorki, by przestać się dziwić: tłumaczka z języka szwedzkiego, była dyrektorka Instytutu Polskiego w Sztokholmie, wykładowczyni na Uniwersytecie Sztokholmskim… Nic dziwnego, że jej pierwszy kryminał jest przesiąknięty wpływami z Północy.

Autorka przenosi nas do Sztokholmu. Osiemdziesięciokilkuletnia Greta Sjöwall, Niemka z pochodzenia, od wielu lat mieszkająca w Szwecji, zostaje w brutalny sposób zamordowana. Przez lata dorobiła się majątku – a zapewne również wrogów, bo wieloletnia walka o godne życie wyrobiła w niej twardy charakter. Prowadzący śledztwo w sprawie zabójstwa Jens Vikander i Björn Fagel nie mają łatwego zadania. Oczywiście w pierwszej kolejności przyglądają się rodzinie – córce Grety i jej mężowi, a także opiekunce staruszki, przybyłej z Polski Ewie. Jednak zainteresowanie obu policjantów szybko przestaje być czysto zawodowe – Ewa jest bowiem bardzo interesującą kobietą…

Zgoda, jest to powieść mocno bazująca na schemacie „kryminału skandynawskiego”. Autorka wzięła jednak z niego to, co najlepsze. Mamy więc po pierwsze współczesną zbrodnię, której źródło tkwi w przeszłości, tutaj tużpowojennej (o czym dowiadujemy się z fragmentów dziennika Grety, pokazujących, że jej życie nie było usłane różami). Po drugie: rysunek psychologiczny bohaterów jest mocno pogłębiony, dzięki czemu w książkowe postaci po prostu się wierzy. Wszyscy są tu po przejściach – począwszy od samej ofiary, przez jej córkę, zięcia i opiekunkę, na policjantach skończywszy. Przyznaję: na mnie akurat największe wrażenie zrobił inspektor Jens Vikander, może nieco przerysowany, ale na swój sposób uroczy – to wielki facet z sercem na dłoni i połamaną przeszłością. Dodajmy do tego skomplikowane relacje rodzinne, których w „Bardzo zimnej wiośnie” zdecydowanie nie brakuje, a otrzymamy powieść, jaką zwykliśmy mieć na myśli, mówiąc: kryminał skandynawski.

Trzeba wspomnieć jeszcze o jednym elemencie, również często obecnym w literaturze z Północy: dobrze zarysowanym tle społeczno-obyczajowym. Autorka sporo pisze o życiu współczesnych mieszkańców Szwecji i o realiach politycznych w kraju, a także o kiepskiej sytuacji szwedzkiej policji po jej reformie (to właśnie szwedzkim policjantom dedykowana jest powieść). Z książki jasno wynika, że ten skandynawski kraj nie jest krainą mlekiem i miodem płynącą, jak powszechnie się uważa, a jego historia nie jest wcale tak jasna, jak chcieliby niektórzy. Ze Szwecją jest bowiem podobnie jak z bohaterami „Bardzo zimnej wiosny”: z wierzchu wszystko wygląda pięknie, ale pod powierzchnią kryje się brud. Wydaje mi się, Katarzyna Tubylewicz włożyła w usta Grety słowa, które kierowały nią przy pisaniu powieści: 

Nie umiem do końca wytłumaczyć dlaczego, ale wydaje mi się konieczne, żeby o tym głośno mówić. O tym, że za dobrem też może chować się zło.

Uniwersalność poruszanych problemów i możliwość choćby częściowej identyfikacji z bohaterami to elementy, które przyciągają czytelników do powieści z Północy – i do „Bardzo zimnej wiosny”. Nie jest to, rzecz jasna, kryminał idealny – dialogi bywają nienaturalne, a niektóre wątki powinny według mnie zostać mocniej rozwinięte. To jednak zaledwie drobne zgrzyty w naprawdę dobrej powieści. Krótko mówiąc: świetna ta Szwecja w polskim wydaniu! Dlatego mam nadzieję, że to nie było ostatnie kryminalne słowo Katarzyny Tubylewicz. 

Udostępnij