Pisarz, który znacząco przyczynił się do rozwoju i popularności literatury grozy, uznawany także za prawodawcę gatunku kryminalnego. Autor nasyconych gotycką wyobraźnią poezji. Jego biografia, mitologizowana po śmierci, w dużej mierze nosi aurę tworzonych przezeń światów.


"> Pisarz, który znacząco przyczynił się do rozwoju i popularności literatury grozy, uznawany także za prawodawcę gatunku kryminalnego. Autor nasyconych gotycką wyobraźnią poezji. Jego biografia, mitologizowana po śmierci, w dużej mierze nosi aurę tworzonych przezeń światów.


"> Poe Edgar Allan - Portal Kryminalny

Poe Edgar Allan

Pisarz, który znacząco przyczynił się do rozwoju i popularności literatury grozy, uznawany także za prawodawcę gatunku kryminalnego. Autor nasyconych gotycką wyobraźnią poezji. Jego biografia, mitologizowana po śmierci, w dużej mierze nosi aurę tworzonych przezeń światów.

Edgar Allan Poe przychodzi na świat w Bostonie, 19 stycznia 1809 roku, w rodzinie aktorskiej. Przedwcześnie osierocony przez ojca, Davida, tuła się z rodziną (matką, bratem i nowonarodzoną siostrą) przez pewien czas od teatru do teatru, nieraz nocując za kulisami. Elisabeth Poe umiera na gruźlicę dwa lata później (ma wówczas 24 lata), rodzeństwo zostaje zatem rozdzielone do różnych opiekunów.

Edgar trafia do rodziny Allanów, handlarzy tytoniem, i przenosi się z nową rodziną do Richmond w stanie Wirginia. Lata 1815 – 20 Allanowie spędzają w Anglii, gdzie Edgar pobiera pierwsze nauki, między innymi w szkole Mr. Bransby’ego, której echa odnajdziemy później w opowiadaniu „William Wilson”. Po powrocie rozpoczyna studia na Uniwersytecie w Charlottesville. Niestety, pomimo świetnych wyników w nauce, przez pogłębiający się od lat konflikt z ojczymem, a w efekcie brak funduszy na utrzymanie, przyszły pisarz rzuca studia i wstępuje do Armii Stanów Zjednoczonych. Jednocześnie – zrywa kontakty z rodziną.

Okres studiów to pierwsze problemy Edgara z alkoholem, wynikające zapewne z frustrującej sytuacji życiowej. Dochodzą do tego jeszcze hazardowe długi i nieudane zaręczyny z pierwszą narzeczoną – Sarą Elmirą Royster. Rzeczywistość rysuje się więc minorowo: Poe nie ma wykształcenia, umiejętności ani środków do życia, kariera wojskowa wydaje się więc być jedynym wyjściem. Po ukończeniu służby ze stopniem sierżanta-majora Edgar wstępuje nawet do akademii West Point – po śmierci przybranej matki ojczym daje mu na chwilę swe błogosławieństwo, jednakże wkrótce znów zaprzestaje finansowania. Poe ponownie rzuca edukację, przenosząc się do ciotki w Baltimore.

W międzyczasie własnym sumptem wydaje pierwszy tomik poezji – „Tamerlane i inne wiersze”. W roku 1831 udaje się do Nowego Jorku, gdzie bezskutecznie poszukuje pracy i rozsyła hurtowo swe opowiadania. Także bez echa. Trzy lata później umiera jego ojczym. W ostatniej woli o Edgarze nie ma ani słowa.

W roku 1835 następuje odwilż: Poe zdobywa posadę redaktora dzięki wygraniu literackiego konkursu opowiadaniem „Rękopis znaleziony w Butli”. Rok później postanawia ożenić się ze swą kuzynką Virginią – wg spornych źródeł wybranka ma wówczas 13 bądź 14 lat; Poe – 27.

W ciągu kilku kolejnych lat zarządza pismem Southern Literary Messenger w Richmond (gdzie zamieszkuje z żoną i ciotką), w czym jest bardzo skuteczny: po dwóch latach pismo osiąga nakład 3500 egzemplarzy (z początkowych 500).  Pisarz rzuca jednak pracę narzekając na marne zarobki. Po krótkim epizodzie nowojorskim ląduje w Filadelfii, gdzie pracuje dla „Graham's Magazine” (1841–1842). Niektóre z jego  opowiadań wydawanych na łamach magazynu wychodzą w dwutomowym wydawnictwie jako „Opowieści groteskowe i arabeskowe”.

Towarzysząca poecie wówczas pasja do rozwiązywania łamigłówek i szyfrów znajduje ujście w opowiadaniu „Złoty żuk” (1843). Rok wcześniej natomiast powstaje legendarna nowelka „Morderstwo przy Rue Morgue”, którą uważa się za pierwszy oddech nowego gatunku literackiego – kryminału.

Zabawnym wydarzeniem jest opublikowanie wówczas na łamach New York Sun artykułu „The Balon Hoax” (Balonowy żart), o rzekomym pokonaniu oceanu dzięki nowemu typowi balonu. Czytelnicy są głęboko przekonani o autentyczności relacji – podczas gdy jest ona przemyślną fikcją. Na początku XX w. podobne zamieszanie wywoła Orson Welles swą radiową adaptacją „Wojny światów”...

Tymczasem w życiu osobistym Poe boryka się z nieuleczalną chorobą żony – gruźlicą. Choć praca wydawnicza idzie mu prężnie, wciąż brakuje pieniędzy, także z publikowanej prozy. W tym czasie upada także ambitna myśl o założeniu wymarzonego, literacko – publicystycznego pisma „The Stylus”.

W 1845 roku dochodzi do przeprowadzki do Nowego Jorku, gdzie na pisarza czeka posada wydawcy „The Broadway Journal”. To na jego łamach ukaże się wkrótce znakomity, gotycki wiersz „Kruk”, który przyniesie poecie sławę także za granicą.

Stan zdrowia Virginii pogarsza się stale; małżonkowie przeprowadzają się na wieś, Poe, za zaoszczędzone pieniądze, kupuje Virginii sentymentalny prezent – pianino. Prasa znów nie jest dla autora pochlebna, co wzmaga u niego depresję. W 1847 roku żona pisarza umiera (mając, jak jego matka, 24 lata!), co wprowadza go na długie miesiące w alkoholizm, a następnie wymaga psychiatrycznej kuracji.

Dla zmarłej Virginii pisze wówczas piękny, makbetowski w duchu wiersz „Ulalume”.

Rok 1849 to powrót do Filadelfii, gdzie Poe nawiązuje ponowny romans z młodzieńczą miłością, Sarą Royster. Ślub zaplanowano na październik. Jednocześnie pisarz wstępuje do bractwa „Synowie umiarkowania” z zamiarem leczenia odwykowego.

Dnia 3 października , w tawernie „Gunner’s Hall” w Baltimore, gdzie Poe trafił pomyliwszy pociągi w drodze do Nowego Jorku, znaleziono go  nieprzytomnego. Cztery dni później – kilkakrotnie jeszcze odzyskując  świadomość – w miejscowym szpitalu, w wieku 40 lat, umiera.

Okoliczności śmierci Edgara Allana Poe’go obrosły wieloma mitami. Nie wyjaśniono ostatecznie przyczyn zgonu, a jego alternatywne wersje wahały się od napadu rabunkowego, przez alkoholizm, ugryzienie wściekłego psa, aż po wampiryczną (!) odmianę porfirii. Jedną z wariacji na temat zgonu Poego jest powieść Matthew Pearle'a Cień Poego .

Klimatyczna, mroczna twórczość Poego stanowi plastyczną ilustrację stanu duszy pisarza: surrealistyczne widziadła, fantastyka, horror czy skrajny turpizm kreowanych światów nasuwają skojarzenia ze stanami epileptycznymi czy pijackimi ułudami. A przecież – narkotyki i alkohol towarzyszą Poemu całe życie. Egzotyczne poszukiwania autora, jak mesmeryzm, metempsychoza czy okultyzm, także są motorem jego historii. Naczelnym, proroczym motywem prozy Poego jest występująca kilkukrotnie pozorna śmierć. Bujna wyobraźnia i poetycka nadwrażliwość idą jednak zawsze w parze z analityczną wnikliwością i psychologiczną prawdą postaci. W twórczości amerykańskiego autora obsesyjnie powracają tematy choroby wieku czy egzystencjalnych strachów, które już za pół wieku będą eksploatowane przez dekadentyzm, symbolizm czy ekspresjonizm.

Niedoceniony przez rodaków, znalazł uznanie w Europie, zwłaszcza we Francji, gdzie stał się inspiracją m.in. dla Baudelaire’a. Pozostawił po sobie ponad 60 opowiadań, kilkadziesiąt wierszy i liczne, cenione prace krytyczne.

W Polsce, o tym znakomitym, romantycznym pisarzu, tak pisał Bolesław Leśmian, autor jednych z najlepszych przekładów Poego na nasz język: „Utwory Poego to – szaleńcze uprawdopodobnienie zaledwie  pochwytnych wizji, w których gorączkowa równoległość snów i ocknień przetapia atrybuty rzeczywistości w tęczę marzeń. Marzenie graniczy z rzeczywistością, rzeczywistość z marzeniem. Zresztą – różnica pomiędzy nimi znika radośnie w chwili, gdy je pochłania wiecznie zagadkowa a niepodzielna całość”.



Najważniejsze pozycje:


Poezja:

1831, Lenore
1845, Kruk
1845, Ulalume
1849, Dzwony

Proza:


1833, Rękopis znaleziony w butli
1835, Berenice
1835, Czarny kot
1837, Ligeia
1839, Upadek domu Usherów
1841, Morderstwo przy Rue Morgue
1843, Złoty żuk
1844, Balonowy żart
1850, Maska czerwonej śmierci
1850, Portret owalny



Udostępnij artykuł

PRZECZYTAJ TAKŻE

NOWOŚĆ

Opowiadania prawie wszystkie, Edgar Allan Poe

Gratka dla miłośników grozy, budzący dreszcz powrót do źródeł – trzydzieści dziewięć opowiadań, będących prawdziwą mieszanką wybuchową, która nieustannie ...

13 kwietnia 2021

NOWOŚĆ

Opowieści Poego

Gratka dla wielbicieli klasyki: od środy w księgarniach można znaleźć trzytomowe wydanie opowiadań Edgara Allana Poe - wśród nich teksty niewznawiane od przedwojnia. ...

21 września 2012

NOWOŚĆ

W cieniu Mistrza

Opowiadania Edgara Allana Poe były publikowane w wielu wydaniach. Warto jednak zwrócić na antologię "W cieniu Mistrza", która ukazała się dziś nakładem Wydawnictwa ...

29 czerwca 2012