Hercules Poirot, detektyw

Ilość filmowych adaptacji przygód Herkulesa Poirot jest światowym ewenementem. Do tej pory brytyjska telewizja emituje serię Agatha Christie’s Poirot (lata 1989 – 2007, 57 epizodów jak dotąd) ze znamienną kreacją Davida Sucheta, poza nią zaś belgijskiego detektywa portretowano w kilkunastu odsłonach kinowych, radiowych oraz w grze komputerowej.

mosimageHerkules Poirot to jedna z najważniejszych postaci literatury nie tylko kryminalnej. Christie przyznaje, że oczywistą inspiracją do stworzenia tej postaci był doyle’owski  Sherlock Holmes, choć ścisłymi wzorcami były dwie inne fikcyjne postaci: Hercules Popeau z prozy Marie Belloc Lowndes oraz emerytowany francuski policjant – Monsieur Poiret, stworzony przez Franka Howerla Evansa. Fakt, iż Poirot ma pochodzenie belgijskie wynika z sympatii autorki do tego kraju z czasów niemieckiej okupacji.

Pierwsze szkice z detektywem powstają w 1916 roku, debiut ma miejsce cztery lata później. Tajemnicza historia w Styles z detektywem to narodziny pisarskie Christie w ogóle, a Poirot towarzyszyć jej będzie najczęściej.

Publiczna popularność Herculesa w pewnym momencie zaczęła rozmijać się z nastawieniem do niego samej autorki. Na przełomie dekady ’30-’40 Christie wypowiadała się o nim z irytacją, jako o egocentrycznym bufonie. Postanowiła więc go uśmiercić. Stało się to w powieści Kurtyna. Publiczność jednak wciąż domagała się nowych przygód bohatera, Christie odstawiła więc powieść do bankowego depozytu z adnotacją, by opublikować ją dopiero po jej śmierci (1976; podobnie sprawa wyglądała z panną Marple ). Poirot ukazuje się więc aż do 1975 roku, kiedy to wreszcie Kurtyna wychodzi drukiem. W natychmiastowej reakcji - 6 września New York Times zamieszcza nekrolog: „Herkules Poirot, słynny belgijski detektyw, nie żyje”.

Cofnijmy się jednak i przypomnijmy portret bohatera: niski, z jajowatą głową, starannym wąsikiem, nosił się zawsze z godnością. Nieraz przesadnie pedantyczny – przyjaciel detektywa, kapitan Arthur Hastings naigrywał się, iż drobiny kurzu zraniłyby Poirota prędzej niż kula (Tajemnicza historia w Styles). Nieznacznie utykał, choć z czasem wzmianki o tym z kart powieści znikają. Niebieskie, kocie oczy miały tendencję do iskrzenia zawsze, gdy Herkules doznawał olśnienia. Komicznym atrybutem są jego buty, których sfatygowanie podczas akcji urasta często do rozmiarów tragedii. Poirot był ponadto przewrażliwiony na punkcie swego żołądka. Cechowała go także ekstremalna punktualność, a kieszonkowy zegarek był dlań nieodłącznym atrybutem, niczym fajka u Sherlocka Holmes’a.

mosimageHerkules był niegdyś oficerem policji w Belgii, po I Wojnie Światowej trafił jednak do Anglii, gdzie zostaje prywatnym detektywem. Początkowo jego metody śledcze bazują na klasycznej dedukcji kolejnych tropów, z czasem jednak idzie bardziej w stronę psychologii zbrodni. W jednym z epizodów doszło nawet do zakładu z kapitanem Hastingsem, w którym Poirot zapewnił, iż rozwiązałby śledztwo nie ruszając się z krzesła. Wyłącznie za pomocą – a była to jego stała fraza – swych „małych szarych komórek”. Do irytacji może doprowadzać fakt, iż detektyw bardzo często aż do końca nie zdradza nam swych wniosków. Element ten jest najmocniej widoczny w Wielkiej czwórce, gdzie kapitan Hastings–narrator pozostaje w ciemnościach niemal do ostatka.

Główną metodą detektywa jest jednak przesłuchiwanie. Odchodząc coraz bardziej od typowego badania sceny zbrodni po okruchach śladów celuje w wejście w umysł bezpośrednich uczestników wydarzenia, by wśród nich zdemaskować winnego. Nieraz przypomina on osobliwego spowiednika (często – młodych kobiet!) – osobliwego, gdyż z premedytacją eksponuje swe obce pochodzenie i ekstrawaganckie maniery. Wszystko to jest podchwytliwe i w zamierzeniu ma sprawić, by rozmówca go nie doceniał, co potem Poirot wykorzystuje na korzyść śledztwa.

Jeśli idzie o detale biograficzne detektywa, są one możliwe do zrekonstruowania ze skrawków porozrzucanych w całym jego uniwersum, jednak te często są niepewne. Poirot bowiem nieraz podaje nieprawdziwe dane ze swego życia potrzebne mu akurat do rozwiązania sprawy. Np. w debiucie wspomina o rzekomym upośledzonym bratanku, ale potrzebne mu to jest do ustalenia informacji o pewnej psychiatrycznej placówce. W Niemym świadku mówi o swej niepełnosprawnej matce, lecz śledzi on wówczas pewną pielęgniarkę. Mimo wszystko nie likwiduje to możliwości, iż ów bratanek i matka istnieją naprawdę.

Urodził się w belgijskiej miejscowości Spa. W wieku około 30 lat zaprzestał pracy w policji w związku z wybuchem wojny. Sugeruje to – co zresztą autorka nieraz zaznaczała - iż już od swych literackich narodzin musiał być człowiekiem starszym. Jest wyznania rzymskokatolickiego, co zresztą silnie przejawia się w jego systemie wartości. O dzieciństwie padają dwie sprzeczne informacje: bądź pochodził z wielodzietnej, średniozamożnej rodziny (Trzyaktowa tragedia), bądź też – wychowywały go zakonnice (Taken At the flood).

Podobne wahania co do biograficznej rzetelności narzucają się przy policyjnym okresie Poirota. Pewniejszych tropów udzielają nam osoby postronne,  jak choćby inspektor Japp (obok Hastingsa także stały element serii), który w Tajemnicy… przypomina dawne, wspólne sprawy śledcze – zaznaczając, że Poirot odnosił na tym polu sukcesy.

Gdy wybuchła wojna, Herkules trafił na Wyspy jako uciekinier. Tam ponownie spotkał swego dawnego druha, kapitana Hastingsa. Pracował przez pewien czas w tajnych służbach dla angielskiego rządu. Po przeprowadzce na stałe do Londynu i wejściu w kręgi lokalnej socjety rozpoczął działalność jako prywatny detektyw.

W okresie międzywojennym podróżował po Europie i Bliskim Wschodzie rozwiązując kolejne zagadki kryminalne. Są sugestie, iż nie opuścił nigdy kontynentu przez swą chorobę morską. Podczas tych wojaży poznał kobietę, która stała się dla niego wyzwaniem i jednocześnie – obiektem westchnień. Była to hrabina Vera Rossakoff, osobliwa złodziejka diamentów, której rodzinne korzenie sięgają arystokracji rosyjskiej z czasów Wielkiej Rewolucji. Z jej osobą wiąże się zresztą ważna kwestia: Poirot pozwala jej uciec. Takie odstępstwa od zasad stosował detektyw kilkukrotnie, zawsze było to jednak podparte motywacjami czysto ludzkimi. W Morderstwie Rogera Ayckroyda pozwala winnemu popełnić samobójstwo po to, by prawda nigdy nie wyszła na jaw dla dobra rodziny winowajcy. Innym razem w Stajni Augiasza pomaga zatrzeć ślady rządowej korupcji, by uratować honor.

mosimagePomimo pewnych chronologicznych luk wiemy, iż nawet po zamknięciu swej agencji i przejściu na emeryturę Herculers Poirot jeszcze parokrotnie zabierał się za kryminalne zagadki. Jednym z bardziej wyrafinowanych epizodów kryminalnych jest zamknięcie cyklu: Kurtyna. Ostatnia sprawa Herculesa Poirot. Detektyw jest tu już schorowanym starcem, który wraz z kapitanem Hastingsem prowadzi sprawę tajemniczych morderstw… Tuż przed spodziewanym rozwiązaniem – Poirot do końca nie ma ostatecznych dowodów – Herkules umiera – z przyczyn naturalnych. I tutaj Christie stosuje perfidny twist: po czterech miesiącach Hastings otrzymuje list pozostawiony przez zmarłego, w którym stoi, kto był naprawdę zabójcą… Ale o tym, rzecz jasna, sza.

Do najważniejszych pozycji kryminalnych wszechczasów trafiły właśnie powieści z detektywem Poirot. Morderstwo w Orient Expressie, rzecz wg reguł locked room mystery, znana jest z niekonwencjonalnego rozwiązania. Powstała także brawurowa adaptacja filmowa Sydney Lumeta ze znakomitą obsadą, m.in. Alberta Finneya, Ingrid Bergman, Lauren Bacall czy Seana Connery. Poprowadzone subiektywną narracją Morderstwo Rogera Ayckroyda wywiązało mnóstwo krytycznych dyskusji o elastyczności mechanizmów gatunku. Śmierć na Nilu zaś została entuzjastycznie oceniona przez innego cenionego pisarza kryminalnego, Johna Dicksona Carra, jako jeden z najważniejszych kryminałów w historii.


Powieści z Herkulesem Poirot


•    1920 Tajemnicza historia w Styles (The Mysterious Affair at Styles)
•    1923 Morderstwo na polu golfowym (Murder on the Links)
•    1924 (Poirot Investigates) (zbiór opowiadań)
•    1926 Zabójstwo Rogera Ackroyda (The Murder of Roger Ackroyd)
•    1927 Wielka czwórka (The Big Four)
•    1928 Tajemnica Błękitnego Expressu (The Mystery of the Blue Train)
•    1932 Samotny Dom (Peril at End House)
•    1933 Śmierć lorda Edgware'a (Lord Edgware dies)
•    1934 Morderstwo w Orient Expressie (Murder on the Orient Express)
•    1934 Czarna kawa (Black coffe) (pierwotnie sztuka teatralna)
•    1935 Tragedia w trzech aktach (Three Act Tragedy)
•    1935 Śmierć w chmurach (Death in the Clouds)
•    1936 A.B.C. (The ABC Murders)
•    1936 Morderstwo w Mezopotamii (Murder in Mesopotamia)
•    1936 Karty na stół (Cards on the Table)
•    1937 Śmierć na Nilu (Death on the Nile)
•    1937 Niemy świadek (Dumb Witness)
•    1937 Morderstwo w zaułku (Murder in the Mews) (zbiór opowiadań)
•    1938 Rendez-vous ze śmiercią (Appointment with Death)
•    1939 Boże Narodzenie Herkulesa Poirot (Hercule Poirot's Christmas)
•    1941 Pierwsze, drugie... zapnij mi obuwie (One, Two, Buckle my Shoe)
•    1940 Zerwane zaręczyny (Sad Cypress)
•    1941 Zło, które żyje pod słońcem (Evil under the Sun)
•    1942 Pięć małych świnek (Five little pigs)
•    1946 Niedziela na wsi (The Hollow)
•    1947 Dwanaście prac Herkulesa (The Labours of Hercules) (zbiór opowiadań)
•    1948 (There is a Tide) (także znana jako Taken at the Flood)
•    1952 Pani McGinty nie żyje (Mrs McGinty's dead)
•    1953 Po pogrzebie (After the Funeral)
•    1955 Entliczek pentliczek (Hickory Dickory Dock)
•    1956 Zbrodnia na festynie (Dead Man's Folly)
•    1959 Kot wśród gołębi (Cat Among the Pigeons)
•    1960 Tajemnica gwiazdkowego puddingu (The Adventure of the Christmas Pudding)
•    1963 Przyjdź i zgiń (The Clocks)
•    1966 Trzecia lokatorka (Third Girl)
•    1969 Wigilia Wszystkich Świętych (Hallowe'en Party)
•    1972 Słonie mają dobrą pamięć (Elephants can remember)
•    1974 Wczesne sprawy Poirota (Poirot's Early Cases) (zbiór opowiadań)
•    1976 Kurtyna (Curtain)


Opowiadania:


•    Morderstwo w zaułku
•    Niewiarygodna kradzież,
•    Lustro nieboszczyka,
•    Trójkąt na Rodos,
•    Lew z Nemei,
•    Hydra lernejska,
•    Łania ceryntyjska,
•    Klacze Diomedesa,
•    Jabłka Hesperyd,
•    Pas Hipolity,
•    Przygoda kucharki z Clapham,
•    Morderstwo w zaułku,
•    Przygoda Johnniego Waverly,
•    Dwadzieścia cztery kosy,
•    Mieszkanie na trzecim piętrze,
•    Zagadka na morzu,
•    Król Trefl,
•    Sen,
•    Dama w woalce,
•    Zaginiona kopalnia,
•    Zagadka z Kornwalii,
•    Zniknięcie pana Davenheima,
•    Podwójny grzech,
•    Perypetie z tanim mieszkaniem,
•    Porwanie premiera,
•    Gwiazda zachodu,
•    Jak rosną kwiaty w pani ogródku? znane również jako Co masz w swoim ogródeczku?,
•    Kradzież obligacji za milion dolarów,
•    Ekspres do Plymouth,
•    Gniazdo os,
•    Tragedia w Marsdon Manor,
•    Podwójny trop,
•    Tajemnica hiszpańskiego kufra,
•    Kradzież królewskiego rubinu,
•    Morderstwo na Balu Zwycięstwa,
•    Tajemnica Hunter's Lodge,
•    Przegrany gość,
•    Tajemnica egipskiego grobowca,
•    Tajemnica błękitnego ekspresu,
•    Żółty irys ,
•    Pora przypływu,
•    Zaginiony testament,
•    Sprawa włoskiego arystokraty,
•    Bombonierka.

Filmy z Peterem Ustinovem:


•    Thirteen at Dinner (1985) (wystąpił tutaj także David Suchet),
•    Dead Man's Folly (1986),
•    Murder in Three Acts (1986)

Filmy z Davidem Suchetem:


•    The Adventure of the Clapham Cook (1989)
•    The Dream (1989)
•    Murder in the Mews (1989)
•    The incredible Theft (1989)
•    The Man In The Brown Suit (1989)
•    The Third Floor Flat (1989)
•    Triangle at Rhodos (1989)
•    The Adventure of Johnnie Waverly (1989)
•    Four and Twenty Blackbirds (1989)
•    The King of Clubs (1989)
•    Problem at Sea (1989)
•    Double Sin (1990)
•    The adventure of the cheap flat (1990)
•    The Kidnapped Prime Minister (1990)
•    The Adventure of the Western Star (1990)
•    The Cornish Mystery (1990)
•    Peril at End House (1990)
•    The Lost Mine (1990)
•    The veiled lady (1990)
•    How Does Your Garden Grow? (1991)
•    The Affair at the Victory Ball (1991)
•    The Double Clue (1991)
•    The Million Dollar Bond Robbery (1991)
•    The Mysterious Affair at Styles (1991)
•    The Mystery of Hunter's Lodge (1991)
•    The Mystery of the Spanish Chest (1991)
•    The Plymouth Express (1991)
•    The Theft of the Royal Ruby (1991)
•    The Tragedy at Marsdon Manor (1991)
•    Wasps' Nest (1991)
•    Death in the Clouds (1992)
•    One, Two, Buckle My Shoe (1992)
•    The ABC Murders (1992)
•    The Disappearance of Mr. Davenheim (1993)
•    The Adventure of the Egyptian Tomb (1993)
•    The Yellow Iris (1993)
•    The case of the missing will (1993)
•    Dead Man's Mirror (1993)
•    The Chocolate Box (1993)
•    The Adventure of the Italian Nobleman (1993)
•    The Underdog (1993)
•    Jewel Robbery at the Grand Metropolitan (1993)
•    Hercule Poirot's Christmas (1994)
•    Murder on the Links (1995)
•    Hickory Dickory Dock (1995)
•    Dumb Witness (1996)
•    The Murder of Roger Ackroyd (2000)
•    Lord Edgware Dies (2000)
•    Evil Under the Sun (2001)
•    Murder in Mesopotamia (2001)
•    Poirot: Five Little Pigs (2003)
•    Poirot: Sad Cypress (2003)
•    Poirot: Death on the Nile (2004)
•    Poirot: The Hollow (2004)
•    Poirot: The Mystery of the Blue Train (2006)
•    Poirot: Cards on the Table (2006)
•    Poirot: Taken at the Flood (2006)
•    Poirot: After the Funeral (2006)
•    Poirot: Mrs McGinty's Dead (zapowiedź - październik 2007)
•    Poirot: Dead Man's Folly (zapowiedź - listopad 2007)
•    Poirot: Three Act Tragedy (zapowiedź - listopad 2007)
•    Poirot: Appointment with Death (zapowiedź - grudzień 2007)
•    Poirot: The Big Four (zapowiedź - luty 2008)
•    Poirot: Murder on the Orient Express (zapowiedź - wrzesień 2008)




W serii Klasyka Kryminału powieści Agathy Christie wydaje aktualnie Wydawnictwo Dolnośląskie.

Udostępnij artykuł