O zbrodni inaczej

„Opowiem ci o zbrodni” to niezwykły zbiór opowiadań. Nie znajdziemy w nich elementów typowych dla polskiej powieści kryminalnej, takich jak postać komisarza z trudną przeszłością, ani misternie zbudowanej intrygi. Nie będziemy też rozwiązywać zagadki, jak zwykle mylnie podążając za celowo podsuwanymi tropami. A co z elementem zaskoczenia na koniec? Czy jego też nie będzie? Przecież tak bardzo go lubimy… Uspokoję was: prawda czasami zdumiewa bardziej niż fikcja. 

Telewizja Crime&Investigation Polsat wyszła z nietypową inicjatywą: zaproponowała znanym polskim pisarzom kryminałów wcielenie się w narratora-prezentera i opowiedzenie o zbrodni, która wydarzyła się naprawdę. Autorzy mieli nie tylko wystąpić przed kamerą, lecz także niejako zderzyć się z rzeczywistością. Do tej pory sami wymyślali fabułę i stojące za czynami bohaterów motywy i tak naprawdę nic ich nie ograniczało (no może z wyjątkiem wyobraźni). Teraz zaś mieli wybrać jedną ze spraw, które rozegrały się na przestrzeni ostatnich czterdziestu lat i wstrząsnęły opinią publiczną. Opowiedzieć o tym, co rzeczywiście nastąpiło, i spróbować odpowiedzieć na pytanie: dlaczego? Bez kreowania nowych postaci, ubarwiania „pod telewidza” i zagłębiania się w meandry śledczej pracy. Wszystko na podstawie faktów z sądowych i policyjnych akt sprawy. Rezultat? Nie tylko telewizyjne materiały, lecz także zbiór miniopowiadań. 

Jako miłośnicy kryminałów jesteśmy przyzwyczajeni do błyskotliwych, piekielnie sprytnych i nieuchwytnych morderców, na których trop wpada niemal cudem wyjątkowo zdolny i zawzięty śledczy. Książkę traktujemy jak odskocznię, a przedstawioną zbrodnię jak zagadkę. Czasami wyciągamy wnioski, poznajemy tajniki zawodów, których nigdy nie będziemy wykonywać, a czasem to właśnie literatura nakierowuje nas na takie, a nie inne studia. Śmiało więc możemy powiedzieć, że powieść kryminalna ma nam zapewnić rozrywkę. Historie przedstawione w „Opowiem ci o zbrodni” nie przypominają tych z literatury. Motywy są wręcz podręcznikowe: zazdrość, zemsta, nieodwzajemniona miłość lub pieniądze. A mimo to dogłębnie szokują. Szokują, bo wiemy, że zdarzyły się naprawdę i często nie możemy zrozumieć dlaczego. Próbę odpowiedzi na to pytanie podjęli w dwóch tomach opowiadań: Katarzyna Bonda, Igor Brejdygant, Wojciech Chmielarz, Marta Guzowska, Małgorzata i Michał Kuźmińscy, Katarzyna Puzyńska, Max Czornyj oraz Joanna Opiat-Bojarska. 

Każdy z pisarzy wybrał sprawę, która swego czasu wstrząsnęła krajem. Mnie najbardziej poruszyła zmowa milczenia w Zrębinie, kiedy to po pasterce, na oczach niemal całej wsi, zginęła rodzina i nikt nie chciał nic powiedzieć. Jak to możliwe? Z czego wynikała ta przedziwna solidarność mieszkańców? Kuźmińscy jako duet – ona z wykształcenia antropolog kultury, on dziennikarz i bloger – w wyjątkowo przejrzysty i szczegółowy sposób zagłębili się w historię i relacje poszczególnych osób. Przedstawiona przez nich analiza przeraża. To wprost nie do uwierzenia, że coś takiego mogło się wydarzyć… Ale szczegóły musicie poznać sami.

Wojciech Chmielarz podszedł do tematu z nieco innej strony i opowiedział o byłej prostytutce, która z pomocą o dwadzieścia lat młodszego kochanka zamordowała obecnego partnera. Do tej pory nie znaleziono ciała. Co mogło się z nim stać? W trakcie Międzynarodowego Festiwalu Kryminału we Wrocławiu miałam okazję obejrzeć materiał zrealizowany dla telewizji Crime&Investigation Polsat. Zarówno tekst, jak i video szokują tragedią omawianej sprawy. 

Marta Guzowska w opowiadaniu „Dwa kasztany w kieszeni” zachwyca sposobem narracji. Zadaje też pytanie: „Czym różni się praca archeologa od pracy śledczego?”. I od razu odpowiada: „Niczym”. Paralelę między tymi dwoma zawodami wzmacnia przekaz. Psychologiczny aspekt zbrodni pomaga nam zrozumieć Katarzyna Puzyńska. W „Nie ma sprawy” znakomicie ukazuje seryjnego mordercę, który w procesie poszlakowym został skazany na dożywocie. Nadal nie wiadomo, gdzie są ciała jego ofiar. A to zaledwie przykłady tematów, które możemy znaleźć w książce…

Mimo że nie są to relacje reporterskie ani dziennikarskie, opisują minione wydarzenia w trochę inny sposób przedstawiając postacie mordercy i ofiary. Uważam, że to pozycja obowiązkowa dla każdego miłośnika kryminałów. To unikalna okazja, by poznać efekt spotkania ulubionego pisarza z rzeczywistą, a nie wymyśloną zbrodnią. Jak sobie z nią poradził? Czy umiał opowiedzieć o niej interesująco, a zarazem z szacunkiem, tak by nie urazić żyjących krewnych ofiar? „Opowiem ci o zbrodni” pozwala też poznać styl pisania autora, z którym nie mieliśmy wcześniej do czynienia. Obnaża prymitywne i błahe motywy sprawców. A przede wszystkim uwrażliwia na zło i krzywdę, które są obok nas. 

Udostępnij