Jazda w głąb mroku

„Cios kończący” to zamknięcie sześciotomowego cyklu „o przygodach człowieka analogowego w świecie cyfrowym” (cytując słowa autora). Rudolf Heinz, jeden z pierwszych profilerów w polskiej literaturze kryminalnej, narodził się w 2008 roku, w czasach, kiedy kryminał w naszym kraju dopiero raczkował, odchodzi zaś, kiedy jest jednym z najpopularniejszych gatunków, a jego twórcy bywają gośćmi telewizji śniadaniowej. Jakie pożegnanie zapewnił swojemu bohaterowi Mariusz Czubaj?

Rudolf Heinz nie jest już policjantem. To znaczy w teorii, bo ponoć policjantem pozostaje się do końca życia. Ale Heinz przeszedł na emeryturę i wiedzie mu się średnio, by tak eufemistycznie rzec. Nie ma ochoty grać na gitarze, nie ma ochoty słuchać muzyki, nie ma ochoty żyć. Kiedy z prośbą o pomoc zwraca się do niego pewna aspirantka, też nie ma na to ochoty. Później jednak coś (dusza policjanta?) każe mu zająć się sprawą. W ten sposób wikła się w śledztwo, którego korzenie sięgają głębiej, niż ktokolwiek przypuszczał.

Zacznijmy może od tego, że „Cios kończący” nie nadaje się na pierwsze spotkanie z Heinzem. Nie tylko z tego powodu, że głupio byłoby zaczynać od zamknięcia cyklu. Przede wszystkim dobrze jest znać poprzednie książki o profilerze, żeby zrozumieć wszystkie pojawiające się w powieści nawiązania i powiązania, wszystkie zachowania Heinza i jego wypowiedzi. Ale nie wyłącznie dlatego: każda część tego cyklu jest nieco inna, bo każda realizuje nieco inną odsłonę kryminału (szczegóły objaśnia sam autor w posłowiu do „Ciosu kończącego”, które zwięźle i rzeczowo podsumowuje jego przygodę z Heinzem). Wszystkie powieści z cyklu „Polski psychopata” mają jednak zasadniczą cechę wspólną: oszczędność wyrazu. Wynika ona z pisarskiej świadomości autora. Mariusz Czubaj to autor kilku książek analizujących literaturę kryminalną i wie, co gra w polskim (i nie tylko polskim) kryminale. Pisane przez niego powieści czytam zawsze z dużą przyjemnością, bo Czubaj to bardzo świadomy twórca; ani słowa, ani postaci, ani ten czy inny dobór scen nigdy nie są u niego przypadkowe. 

Świadczy też o tym swoista esencja wszystkich powieści o Heinzu, jaką znajdziemy w posłowiu do „Ciosu kończącego”. A co pisze autor o książce zamykającej cykl?  

Powiem tylko tyle: myślcie o czarnych, smolistych oczach, o mroku i pustym krześle.

Tak, jest w tej powieści mrok, jest puste krzesło, są smoliste oczy. Ale nade wszystko jest Heinz, po raz ostatni tropiący psychopatę. I właściwie w całej powieści jedynie ten psychopata, nieco zbyt mocno odbity od matrycy, mi przeszkadzał. Reszta: wspomniana już oszczędność wyrazu, brak pustosłowia, postaci drugoplanowe ograniczone do minimum, a do tego mroczna, chwilami wręcz dusząca atmosfera – trafia w mój czytelniczy gust. 

Nie wiem, czy powieść przekona wszystkich; ci, którzy lubią epatowanie – czy to językiem, czy brutalnością opisów, czy karkołomnymi zwrotami akcji – mogą poczuć się rozczarowani. Mariusz Czubaj zdaje się bowiem pisarzem oszczędnym. Nie popisuje się swoimi umiejętnościami lingwistycznymi (choć bez dwóch zdań ma je na wysokim poziomie), nie szarżuje z fabułą. Wszystko jest w „Ciosie kończącym” nienachalne, od poczucia humoru po bohatera. To świadomy zabieg i ja to kupuję – wolę taką oszczędność wyrazu od popisywania się krwawymi scenami czy żarcikami. Dlatego pójdę tropem autora. A więc: czytajcie Czubaja. I tyle o tym.

Udostępnij